Buenos Aires, chèng-sek ê miâ sī Buenos Aires Chū-tī Siâⁿ-chhī (Se-pan-gâ-gí: Ciudad Autónoma de Buenos Aires) sī Argentina ê siú-to͘ kiam tē-it tōa siâⁿ-chhī, tī La Plata Hô ê hōaⁿ-piⁿ. Buenos Aires ê jîn-kháu ū 305 bān, to͘-hōe-khu jîn-kháu ū 1335 bān, sī Latin Bí-chiu tē-saⁿ tōa ê to͘-hōe.

Buenos Aires
Ciudad Autónoma de Buenos Aires

Buenos Aires ê kî-á
Kî-á
Buenos Aires ê hui-kì
Hui-kì
Buenos Aires is located in Argentina
Buenos Aires
Buenos Aires
Keng-hūi-tō͘: 34°36′36.00″S 58°22′11.99″W / 34.6100000°S 58.3699972°W / -34.6100000; -58.3699972
Kok-ka Argentina
Khí-chō 1536 nî, 1580 nî
Chèng-hú
 - Chhī-tiúⁿ Horacio Rodríguez Larreta
Bīn-chek
 - Chhī-khu 203 km2
 - Thó͘-tē 203 km2
 - To͘-chhī-khian 4,758 km2
Jîn-kháu (2009 est.)
 - Chhī-khu 3,050,728 lâng
 - To͘-chhī-khian 13,356,715
  [1]
Bāng-chām http://www.buenosaires.gov.ar/

Le̍k-sú siu-kái

 
Biâu-su̍t thâu pái khí-chō āu ê Buenos Aires ê oē-tô͘.

Khí-chō siu-kái

Boenos Aires chi̍t khai-sí tī 1536 nî 2 goe̍h 2 ji̍t kiàn siâⁿ ê sî-chūn sī hō chò Ciudad de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre (ì-sù: "Lán Sūn-hong ê Sèng Má-lī Lú-sū chi Siâⁿ").[2] Hit-tang-chūn tī Pedro de Mendoza ê niá-chhoā hā, Se-pan-gâ-lâng chiong kē-chhī siâⁿ-lúi siat tī kin-á-ji̍t Boenos Aires lāi-té ê San Telmo khu.

Āu-lâi in-ūi goân-chū-bîn ê kong-kek, 1541 nî chit-ê siâⁿ hông hòe-khì. Kàu 1580 nî ê sî Juan de Garay chiah koh kiàn-li̍p khí sin siâⁿ. I kā chia hō chi̍t-ê chhiok-hō "Santísima Trinidad"; káng-kháu chheng chò "Puerto de Santa María de los Buenos Aires".

Si̍t-bîn sî-tāi siu-kái

Bō͘-e̍k sī chá-kî Buenos Aires chú-iàu ê siong-gia̍p oa̍h-tāng. Siū tio̍h hái-chha̍t ê kiáu-jiáu, ūn-su ê sî-kan chin tn̂g, sêng-pún mā khah koân, koh hoat-tián chhut cháu-su oa̍h-tāng, chō-sêng chāi-tē-lâng ê put-boán.

Āu-lâi Carlos 3-sè kiám-chió tùi bō͘-e̍k ê hān-chè, koh tī 1700 nî-tāi āu-kî siat Buenos Aires chò khai-hòng káng-kháu. Carlos tè-bé mā kā Virreinato del Perú hun chhut chi̍t-ê í Buenos Aires chò siú-tō͘ ê Virreinato del Río de la Plata lâi koán-lí.

Tāi-eng-kok ji̍p-chhim Río de la Plata ê sî-chūn, tùi Buenos Aires ū 2-kái ê kong-kek. Kàu 1806 nî, Tāi-eng-kok chiàm-niá Buenos Aires, m̄-koh koh khì hō͘ Santiago de Liniers tùi Montevideo niá--lâi ê kun-tūi phah pāi. Santiago de Liniers mā chiâⁿ chò chia ê sin hù-ông (virrey, si̍t-bîn-tē ê thâu-lâng); i tī 1807 nî chài chi̍t pái chiàn-iâⁿ Tāi-eng-kok.

1810 nî, Gō͘-goe̍h Kek-bēng hoat-seng, khái-sí liáu Argentina To̍k-li̍p Chiàn-cheng. Kàu 1816 nî, in chèng-sek soan-pò͘ to̍k-li̍p.

Hiān-tāi siu-kái

Buenos Aires goân-pún sī Buenos Aires Séng ê siú-hú, tī 1853 nî kàu 1860 nî kî-kan, Buenos Aires koh chiâⁿ chò Buenos Aires Chiu ê siú-hú. 1880 nî ê sî-chūn, kok-ka siú-tō͘ ê tē-ūi khak-tēng, chhī-tiúⁿ sī siū chóng-thóng lâi chí-tēng. In-ê chóng-thóng-hú hō chò Casa Rosada.

19 sè-kí âu poàⁿ ê thih-lō͘ kiàn-siat, chin-ka liáu Buenos Aires ê keng-chè hoat-tián. Chia-ê bûn-hoà mā chin oa̍h-hiáⁿ, 1908 nî khai-siat ê Teatro Colón sī tong-sî sè-kài siāng hó-sè ê kio̍k-tiûⁿ chi it. Tī 20 sè-kí ê chho͘-kî, Buenos Aires kiàn-siat liáu Lâm Bí-chiu siāng chá ê tē-hā-thih hē-thóng kap hit-chūn siāng koân ê lâu-á-chhù.

1920 nî-tāi, Buenos Aires sī Au-chiu, iû-kî Se-pan-gâ kap Italia, he̍k-chiá sī Argentina kî-thaⁿ séng-hūn kap hū-kīn kok-ka jîn-bûn ê tiōng-iàu î-bîn tē-tiám. Kàu 1930 nî-tāi, tī siâⁿ-chhī ê kang-gia̍p tē-khu, hoat-tián chhut chi̍t koá chāi-tē-lâng chheng chò villa miseria ê sàn-chhiah siā-lí, ín-khí chin chē siā-hoē būn-tê. 1945 nî kàu 1980 nî kî-kan, siâⁿ-chhī koh chi̍t pái khoài-sok hùn-tōa.

Buenos Aires sī Juan Perón kap i-ê chèng-tī sè-le̍k Perón-chú-gī ê kì-tiám. Tī hit-ê sî-kî, Buenos Aires hoat-seng chē hāng chèng-tī sū-kiāⁿ, chhan-chhiūⁿ 1945 nî tī Plaza de Mayo ê iû-hêng kap 1955 nî hái-kun hoán-tùi-phài hoat khí ê chà-tàn sū-kiāⁿ. Āu-boé Juan Perón hông thui-hoan.

1970 nî-tāi chi̍t-ê siâⁿ-chhī chiâⁿ chò chó-phài kek-bēng ūn-tōng kap iū-phài bú-chng sè-le̍k ê chiàn-tiûⁿ. 1976 nî, Jorge Rafael Videla niá-chhoā ê kun-sū sè-le̍k hoat-tōng "A-cha Chiàn-cheng" (Guerra Sucia), chō-sêng 3 bān lâng ê sit-chong kap sí-bông.

Tī 1982 nî kap 1987 nî, Kàu-chong John Paul 2-sè hóng-mn̄g liáu Buenos Aires. 1983 nî, bîn-chú khoe-ho̍k. 1990 nî-tāi, keng-chè mā khai-sí ho̍k-heng.

1993 nî ê sî-chūn, Buenos Aires tit tio̍h chū-tī ê tē-ūi, goân-lâi chóng-thóng chí-tēng chhī-tiúⁿ ê chè-tō͘ mā hùi-tû. 1996 nî 12 goe̍h 30 ji̍t, Buenos Aires ê chhī-bîn thâu chi̍t kái soán chhī-tiūⁿ.

Tē-lí siu-kái

Buenos Aires ê tang-bīn kap tang-pak-bīn sī La Plata Hô; lâm-bīn kap tang-lâm-bīn sī Matanza Hô; tī sai-bīn, sai-lâm kap sai-pak sī í kong-lō͘ Avenida General Paz chò siâⁿ-lāi kap Buenos Aires Séng ê kài-soàⁿ. Chi̍t-ê siâⁿ-chhī toā-hūn lóng sio̍k tī Pampa pêng-goân tē-khu.

Buenos Aires goân-lâi ū chit koá sià-ô͘ kap sió chúi-tō. Ūi-tio̍h pâi-chúi ê sūn-lī, toā-hūn ê chúi-tō lóng í-keng hōng chúi-kóng-hoà, chúi-kau-hoà; sió-hūn hōng thiân-pêⁿ.

Khì-hāu siu-kái

Buenos Aires siok tâm-lùn hù-Jia̍t-tāi khì-hāu. Kui nî pêng-kin ū 17.2 °C ê un-tō͘

Khì-hāu chu-liāu: Buenos Aires (1981 nî - 1990 nî)
Goe̍h-hūn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nî pêng-kin
Kì-lio̍k ko-un °C (°F) 43.3 38.7 37.9 36.0 31.6 28.5 30.2 34.4 34 34 36.8 40.5 43.3
Pêng-kin ko-un °C (°F) 30.4 28.7 26.4 22.7 19.0 15.6 13.9 17.3 18.9 22.5 25.3 28.1 21.5
Ji̍t pêng-kin °C (°F) 25.1 23.7 21.4 17.7 14.3 11.2 10.9 12.7 14.2 17.7 20.6 23.2 17.2
Pêng-kin kē-un °C (°F) 20.4 19.4 17.0 13.7 10.3 7.6 7.4 8.9 9.9 13.0 15.9 18.4 12.9
Kì-lio̍k kē-un °C (°F) 5.9 4.2 2.8 -2.3 -4 -5.3 -5.4 -4.0 -2.4 -2 1.6 3.7 −5.4
Kàng-chúi mm (in) 121.6 122.6 153.9 106.9 92.1 50.0 52.9 63.2 77.7 139.3 131.2 103.2 1,214.6
Source: Servicio Meteorológico Nacional[3]

Keng-chè siu-kái

Buenos Aires sī Argentina kang-gia̍p kap siong-gia̍p kiam kim-hiông ê iāu-tē. Chiàu 2011 nî, tē-hng ê chóng seng-sán-gia̍h (kò-bé-le̍k siu-chèng) ū 847 e̍k bí-kim,[4] chiàm beh choân-kok ê sì hun it.[5]

Chham-khó chu-liāu siu-kái

  1. Population projections
  2. Colin M. Lewis (2002). Argentina: A Short History. Oxford: Oneworld Publications. ISBN 1-85168-300-3. 
  3. "Características Climáticas Ciudad de Buenos Aires". 
  4. "Economía" (PDF) (ēng Spanish). goân-loē-iông (PDF) tī 25 March 2009 hőng khó͘-pih. 22 January 2010 khòaⁿ--ê. 
  5. "Distribution of Gross Value Added by jurisdiction and economic activity" (ēng Spanish). Producto Bruto Geografico. goân-loē-iông tī 13 March 2008 hőng khó͘-pih. 22 January 2010 khòaⁿ--ê. 
 

Wikimedia Commons téng ê siong-koan tóng-àn: Buenos Aires