Sam-pan
| ?Sam-pan | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||
| Hî-bó (tò-chhiú-pêng), hî-kang (chiàⁿ-chhiú-pêng) | ||||||||||||||
| Seng-bu̍t-ha̍k hun-lūi | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Ha̍k-miâ | ||||||||||||||
| Macropodus opercularis (Linnaeus, 1758) |
Sam-pan sī Tâi-oân gôan-seng ê tàu-hî, iū-koh hō-chò sam-pan-niû, kài-pan, kài-pan tàu-hî, teng-pan, tiong-pan, kî-lîn-hî. Seng-o̍ah hōan-ûi pau-koat Tâi-oân, Tiong-kok, Liû-kiû, Oa̍t-lâm, Hân-kok téng-téng ê Tang-a-chiu kok-ka.
Gôan-té sam-pan tī Tâi-oân chin chē só͘-chāi lóng ū, m̄-koh in-ūi kang-gia̍p u-jiám kap to͘-chhī khai-hoat, tì-sú sam-pan sò͘-liōng kiám-chió. Hiān-chú-sî í-keng sī lia̍t-ji̍p pó-io̍k-lūi ê hî-á.
| Sam-pan tàu-hî ki-pún chu-liāu | |
|---|---|
| Sio̍k-miâ | Sam-pan-niû, kài-pan, teng-pan, tiong-pan, kî-lîn-hî |
| Chhùn-chhioh | 10 cm |
| Un-tō͘ | 16-27 °C |
| Chúi-chit | pH 6.0-8.0 |
| Si̍t-bu̍t | Cha̍p-si̍t-sèng |
| Siū-bēng | Kang: 3-6 nî
Bó: 2-3 nî |
Si̍p-sèng siu-kái
Sam-pan kòan-sì tī kē hái-po̍at ê ô·, chúi-tî, kap tiū-á chhân-hōaⁿ-piⁿ chit-khóan chúi-liû un-hô, a̍h-sī oân-chôan bô chúi-liû ê só·-chāi. Sui-bóng tī chèng-siông ê khôan-kéng, sam-pan sek-ha̍p ê chúi-un chha-put-to tī 16-27 °C tiong-kan, m̄-koh sam-pan chin ē-tàng jím-siū bái ê khôan-kéng, to̍h sǹg sī 4-38 °C ê chúi-un iû-gôan ē-sái o̍ah--lo̍h-lâi.
Sam-pan ê chia̍h-mi̍h chú-iàu sī phû-iû seng-bu̍t, chúi--nih ê báng-thâng, kap chó-lūi. Kin-kù gián-kiù, 1-chiah sêng-liân ê sam-pan-hî, ē-tàng tī 1-kang lāi chia̍h-tiāu 304 chiah ê chúi-chhi, só͘-í tùi báng-thâng ê hông-tī ū chin tōa ê hāu-lêng.[bô chhut-chhù]
Bê-kiong khì-koan siu-kái
Kap it-poaⁿ ê tàu-hî kāng-khóan, sam-pan mā ū 1-ê chin te̍k-sû ê chhóan-khùi hē-thóng, hō͘-chò bê-khì, ì-sù sī hêng-thé chhin-chhiūⁿ bê-kiong ê khì-koan (Labyrinth organ).
Bê-khì téng-bīn ū chin chē iù-hoeh-kńg, sī 1-ê têng-têng tha̍h-tha̍h ê cho͘-chit. Bê-khì tī-leh hî-chhi ê téng-kôan, ba̍k-chiu ê āu-piah. Chit-chióng te̍k-sû ê khì-koan, hō͘ sam-pan ē-tàng ti̍t-chiap suh chúi-bīn siōng ê khong-khì.
Seⁿ-thòaⁿ hong-sek siu-kái
Tián-sī kap chiàn-tàu siu-kái
Sam-pan kap it-poaⁿ ê tàu-hî kāng-khóan, lóng ū tē-he̍k-sèng, iā chiū-sī ū tē-pôaⁿ koan-liām. Hî-kang tú-tio̍h hî-kang ê sî, ē seng hō͘-siong tián-sī (Eng-gí: display). Chioh-tio̍h chit-chióng hong-sek, phòaⁿ-tōan tùi-hong ê si̍t-le̍k.
Hî-kang tú-tio̍h hî-bó ê sî, kāng-khóan ē ū tián-sī ê hêng-ûi. M̄-koh che m̄-sī ūi-tio̍h beh chiàn-tàu, sī ūi-tio̍h beh tián hō͘ hî-bó khòaⁿ, ín-khí hî-bó ê chù-ì.
Hî-kang hō͘-siong tián-sī liáu-āu, ū-tang-sî-á tio̍h ē khai-sí tián-khui ke̍k-lia̍t ê chiàn-tàu. In iōng chhùi hō͘-siong kā-tiâu--leh, hàiⁿ-tōng seng-khu, beh kā tùi-hong ián hō͘ tó.
In-ūi sam-pan su-iàu lī-iōng bê-khì ti̍t-chiap suh khong-khì, m̄-koh sio-phah sio-kā ê sî bô-hoat-tō͘ iōng chhùi ōaⁿ-khì, tì-sú-tio̍h khiàm-khoat sng-sò͘(oxygen). Só͘-í sam-pan sio-kā kah chi̍t-pòaⁿ, tio̍h-ài chiām-sî hiu-peng, siang-hong phû chiūⁿ chúi-bīn ōaⁿ-khì liáu-āu chiah koh kè-sio̍k.
Hî-kang sio-phah ê iáⁿ-phìⁿ:
Kau-bóe siu-kái
Sam-pan ê hî-kang ē tī chúi-bīn-siōng phû-chúi-sèng ê mi̍h-kiāⁿ (chúi-phiô, chúi-chháu, lak-hio̍h... téng-téng) piⁿ-á thò͘ pho, kiàn-li̍p pho-siū (bubble net). Pho-siū kiàn-li̍p liáu-āu, hî-kang ē hiòng hî-bó tián-sī, kiû-ài. Nā-sī hî-bó chiap-siū hî-kang, to̍h ē khai-sí chìn-hêng kau-bóe (copulation).
Hî-kang iōng sin-khu kā hî-bó kho͘--leh, hō͘ hî-bó pàng-nn̄g. Hî-kang 1-pêng hō͘ nn̄g ū-hêng (siū-cheng), 1-pêng iōng chhùi kā nn̄g khioh--khí-lâi, khǹg ji̍p-khì pho-siū lāi-té. Jiân-āu hî-kang ē khai-sí kò͘ siū, pau-koat hî-bó chāi-lāi ê hî-á lóng bē-tàng óa-kīn.
Sam-pan kau-bóe ê iáⁿ-phìⁿ:
Sêng-tióng siu-kái
Keng-kòe 1~2 kang ê sî-kan, hî-nn̄g ê sek-tì ē piàn khah chhim, piáu-sī hî-kiáⁿ tit-beh chhut-sì. Chi̍t-khai-sí hî-kiáⁿ iáu-koh bô siû-chúi ê lêng-le̍k, kan-na ē-tàng óa-khò tī pho-siū ah sī chi̍t-kóa-á phû-chúi-sèng ê mi̍h-kiāⁿ piⁿ--á. Hî-kang ē iōng chhùi kā tîm-lo̍h-chúi ah sī khì hō· chúi lâu--khì ê hî-kiáⁿ kâm--tńg-lâi, khǹg tńg-khì pho-siū lāi-té.
-
Tng-beh chhut-sì ê hî-kiáⁿ -
Tú-á chhut-sì ê hî-kiáⁿ -
Hî-kang ē chhiàu-kò· kap pó-hō· hî-kiáⁿ -
0.5 cm ê hî-kiáⁿ -
1 cm ê hî-kiáⁿ
