Tō-kàu (道教) sī Tiong-kok tē-2 tōa ê chong-kàu, mā sī to̍k-to̍k Tiong-kok chiah-ū--niā. Tō-kàu chú-tiuⁿ chheng-chēng bû-ûi, tiông-seng put-ló, tit-tō sêng-sian.

Tō-kàu ê le̍k-sú siu-kái

Tō-kàu gôan-î Sian-Chîn(先秦) sî-tāi ê Tō-ka su-sióng kah Chîn-Hàn sî-kî kài sî-kiâⁿ ê sîn-sian hong-su̍t. Tong-Hàn bo̍at-nî. Tiuⁿ Tō-lêng(張道陵) tī Sù-chhoan tē-khu chhòng-li̍p tē-it-ê Tō-kàu cho͘-chit gō͘-táu-bí tō (五斗米道). Āu--lâi, Tiuⁿ Kak (张角) iū-koh thê-chhiòng thài-pêng-tō, chhōa-thâu hoat-tōng N̂g-kun khí-gī.

Kàu-kah Lâm-pak-tiâu ê sî-tāi, hit-sî liān-tan-su̍t chin sî-kiâⁿ, Tō-kàu mā tit-tio̍h chin tōa ê hoat-tián. ū 1-ê hō-chò Khò͘ Khiam-chi (寇谦之) ê lâng tit-tio̍h Pak-Gūi (北魏) Thài-bú-tè ê chi-chhî, kiàn-li̍p pak-thian-su tō (北天师道), siâng-sî koh ū lēng-gōa 1-ê miâ-kiò Lio̍k Siu-chēng (陆修静) ê lâng chhòng-li̍p lâm-thian-su tō (南天师道). Kàu-kah Tông-tiâu ê sî-chūn, Tō-kàu í-keng hō͘ lâng chin tiōng-sī ah.

Ki-pún kàu-gī siu-kái

Tō-kàu chú-tiuⁿ chheng-chēng bû-ûi, iau-kiû siu-tō ê lâng to̍h-ài siu-sin ióng-sèng, tui-kiû tit-tō sêng-sian. Tō-kàu chông-pài ê sîn-sian, tōa-to-sò͘ sī Tiong-kok le̍k-sú siōng ê chin-jîn si̍t-sū, Tō-kàu mā ùi hu̍t-kàu hia khip-siu chin-chōe lí-lūn kah thôan-soat, koh jī-chhiáⁿ lóng-chóng kā tńg-chò Tiong-kok ê bûn-hòa. Tō-kàu ê Giâm-lô-ông, Phòaⁿ-koaⁿ, Liông-ông chia-ê sîn lóng-chóng ū i chin-si̍t ê sìⁿ-miâ, bîn-kan ê Tō-kàu óng-óng chiong bó͘-1-ê só͘-chāi ê chhut-miâ-lâng, chheng-liâm ê ló-tia (清官) a̍h-sī eng-hiông hōng-thāi chò sêng-hông a̍h-sī thó͘-tī-sîn, hō͘ in lâi chiap-siū sìn-tô͘ ê chham-pài.

Tō-kàu ê phài-pia̍t siu-kái

Tō-kàu siāng chú-iàu ū 2-ê phài-hē : chôan-chin phài (全真派) kah chèng-it phài (正一派).

Tiōng-iàu ê keng-bûn, kó͘-chheh-tián siu-kái

Tō-kàu sìn-hōng Ló Chú (老子) ê Tō-tek-keng (道德经) kah Chong-chú (庄子) ê Lâm-hôa-keng (南华经) chit-2-phō keng-chheh. Che í-gōa, Tō-kàu ôan-á ū hóng-chiàu hu̍t-kàu ê Tāi-chōng-keng (大藏经) chhòng-chō kā-kī ê Tō-chōng (道藏).

Tō-kàu ê éng-hiáng thêng-tō͘ siu-kái

Tō-kàu tùi Tiong-kok thôan-thóng bûn-hòa ê éng-hiáng chiok-tōa chiok-tōa--ê, phì-jû-kóng Khì-kang, tō-ín (导引), chiam-kù (针灸) téng-téng. Ah chū-kó͘ í-lâi, tō-sū lóng hò͘ⁿ liān-tan, só͘-í in mā sī Tiong-kok kó͘-tāi siōng chá chhut-hiān ê hòa-ha̍k-ka, ū lâng teh ioh kóng, hóe-io̍h hòan-sè to̍h-sī tō-sū hoat-bêng--ê. Tō-kàu káng-kiù chhut-sè(出世) ê koan-liām, tú-tú-hó chham Jû-kàu (儒教) ji̍p-sè ê koan-liām tian-tò-péng, lēng-gōa Tō-kàu mā bô-chhiūⁿ Hu̍t-kàu ū hiah-nī chōe ê kài-lu̍t. Só͘-í, le̍k-sú siōng ū chin-chōe tī chèng-tôaⁿ sit-chì ê tì-se̍k-lâng kàu-bóe-á lóng lo̍h Tō-kàu (信道教). Mā in-ūi án-ne, Tō-kàu tùi Tiong-kok ê tiat-ha̍k, gē-su̍t kah bûn-ha̍k lóng éng-hiáng chin tōa.

Tō-kàu chham bîn-kan chong-kàu siu-kái

Tiong-kok ê bîn-kan chong-kàu tōa-to-sò͘ kah Tō-kàu ū khan-liân, put-jī-kò chià-ê bîn-kan chong-kàu lóng bô-thang tit-tio̍h Tiong-kok cheng-hú ê jīn-tông. Tiong-kok ê bîn-kan chong-kàu chú-iàu ū : Pe̍h-liân kàu, Pat-kòa kàu, Thài-pêng tō.

Tō-kàu ê jîn-bu̍t siu-kái

  • Ló Chú (老子)
  • Koeh Siong (郭象)
  • Tiuⁿ Kak (张角)