Phô͘-chhân-ōe
Phô͘-chhân-ōe (莆田話) sī Phô͘-sian-gí ê tāi-piáu thó͘-ōe, thong-hêng tī Tiong-kok Hok-kiàn-séng Phô͘-chhân-chhī goân-té ê siâⁿ-lāi, Hok-chheng kap Pêng-thâm mā ū pō͘-hūn tē-khu kóng. I mā sī Tiong-hoâ Bîn-kok O͘-khiu-hiong ê thó͘-ōe.
| Phô͘-chhân-ōe | |
|---|---|
| Pó-chéng-uā | |
| Hoat-im | /pʰɔu˩˩ lɛŋ˩˧ ua˩˩/ |
| Goân-chū kok-ka |
 Tiong-kok,  Tâi-oân |
| Sú-iōng tē-khu |
Tiong-kok Hok-kiàn Phô͘-chhân, Tâi-oân O͘-khiu-hiong |
| Gí-hē |
Hàn-Chōng gí-hē
|
| Bûn-jī hē-thóng |
Hing-hoà Pêng-oē-jī Hàn-jī |
| Gí-giân tāi-bé | |
| ISO 639-3 | – |
| ISO 639-6 |
ptia |
| Glottolog |
puti1238 |
| Linguasphere |
79-AAA-idb |
Im-ūn siu-kái
Siaⁿ-bó siu-kái
Phô͘-chhân-ōe lóng-kiōng ū 15-ê siaⁿ-bó.
| lióng-tûn | khí-keng | chhek-bīn | nńg-chhùi-koà | siaⁿ-mn̂g | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| phò-lia̍t | bô-sòng-khì chheng |
b /p/ 巴 |
d /t/ 打 |
g /k/ 家 |
bô /ʔ/ 烏 | |
| sòng-khì chheng |
p /pʰ/ 彭 |
t /tʰ/ 他 |
k /kʰ/ 卡 |
|||
| phīⁿ | m /m/ 麻 |
n /n/ 拿 |
ng /ŋ/ 雅 |
|||
| mô͘-chhat | chheng | s /ɬ/ 沙 |
h /h/ 下 | |||
| to̍k | /β/* | /ɣ/* | ||||
| phò-chhat | bô-sòng-khì chheng |
c /ts/ 渣 |
||||
| sòng-khì chheng |
ch /tsʰ/ 査 |
|||||
| chiap-kūn | l /l/ 拉 |
|||||
Ūn-bó siu-kái
Phô͘-chhân-ōe lóng-kiōng ū 50-ê ūn-bó.
| sù-ho͘↓ | ūn-boé→ | |||
|---|---|---|---|---|
| bú-im | kài-im | phīⁿ-im | ji̍p-siaⁿ | |
| khai-kháu | a /a/ 鴉 |
au /au/ 拗 |
ang /aŋ/ 江 |
ah /aʔ/ 壓 |
| o̤ /ɒ/ 奧 |
o̤ng /ɒŋ/ 王 |
o̤h /ɒʔ/ 屋 | ||
| eo /o/ 科 |
o /ɔu/ 烏 |
eong /ɔŋ/ 溫 |
eoh /ɔʔ/ 熨 | |
| a̤ /e/ 商 |
a̤ng /eŋ/ 英 |
a̤h /eʔ/ 急 | ||
| e /ɛ/ 十 |
ai /ai/ 愛 |
eng /ɛŋ/ 煙 |
eh /ɛʔ/ 黑 | |
| e̤ /ø/ 改 |
e̤ng /œŋ/ 熊 |
e̤h /œʔ/ 郁 | ||
| ng /ŋ̍/ 伓 |
||||
| chê-khí | i /i/ 衣 |
iu /iu/ 油 |
ing /iŋ/ 引 |
ih /iʔ/ 益 |
| ia /ia/ 夜 |
a̤u /iau/ 要 |
iang /iaŋ/ 鹽 |
iah /iaʔ/ 葉 | |
| ieu /ieu/ 鳥 |
ieng /iɛŋ/ 尖 |
ieh /iɛʔ/ 業 | ||
| ha̍p-kháu | u /u/ 夫 |
ui /ui/ 位 |
ng /uŋ/ 廣 |
|
| ua /ua/ 畫 |
oi /uai/ 歪 |
uang /uaŋ/ 碗 |
uah /uaʔ/ 活 | |
| choat-kháu | ṳ /y/ 余 |
ṳng /yŋ/ 恩 |
ṳh /yʔ/ 役 | |
| io̤ⁿ /yɒ/ 安 |
io̤ng /yɒŋ/ 羊 |
io̤h /yɒʔ/ 藥 | ||
Lēng-goā, Phô͘-chhân-ōe iáu ū /uʔ/, /aiʔ/, /auʔ/ 3-ê ūn-bó bô jī-ūn, só͘-í bô siá tī bīn-téng ê pió-keh lāi-bīn.
Siaⁿ-tiāu siu-kái
Phô͘-chhân-ōe lóng-kiōng ū 7-ê siaⁿ-tiāu.
| siaⁿ-tiāu miâ | im-piâⁿ | iông-piâⁿ | sióng-siaⁿ | im-khì | iông-khì | im-ji̍p | iông-ji̍p |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| siaⁿ-tiāu kì-hō | ˥˧˧ (533) | ˩˧ (13) | ˦˥˧ (453) | ˦˨ (42) | ˩˩ (11) | ʔ˨˩ (ʔ21) | ʔ˦ (ʔ4) |
| Hing-hoà Pêng-oē-jī | bô | ́ | ˆ | ˈ | - | bô | ˈ |
| hàn-jī kú-lē | 詩巴 si, ba |
時爬 sí, bá |
始把 sî, bâ |
試霸 si̍, ba̍ |
寺罷 sī, bā |
濕北 sih, pah |
實拔 si̍h, ba̍h |
Liân-tha̍k piàn-hoà siu-kái
Phô͘-chhân-ōe ê jī liân khí-lâi tha̍k ê sî-āu, siaⁿ-bó ia̍h-sī siaⁿ-tiāu ū khó-lêng ē hoat-seng piàn-hoà. Phô͘-chhân-ōe ê liân-tha̍k piàn-hoà ū liân-tha̍k piàn-siaⁿ (連讀變聲) kap liân-tha̍k piàn-tiāu (連讀變調) 2 khoáⁿ.
Liân-tha̍k piàn-siaⁿ siu-kái
Nn̄g ê í-siōng ê Hàn-jī cho͘-sêng ê sû, thâu-chêng Hàn-jī ê ūn-boé kap āu-bīn Hàn-jī ê siaⁿ-bó ū khó-lêng hoat-seng piàn-hoà, chia hiān-siōng kiò-chò "liân-tha̍k piàn-siaⁿ". Kî-tiong, āu-bīn Hàn-jī ê siaⁿ-bó siū kàu Thâu-chêng Hàn-jī ūn-boé ê éng-hióng hoat-seng piàn-hoà kiò-chò "sūn-tông-hoà" (順同化) ia̍h-sī "siaⁿ-bó lūi-hoà" (聲母類化). Hoán koè-lâi, thâu-chêng Hàn-jī ê ūn-boé siū kàu āu-bīn Hàn-jī siaⁿ-bó ê éng-hióng hoat-seng piàn-hoà kiò-chò "ge̍k-tông-hoà" (逆同化).
Ē-kha sī Phô͘-chhân-ōe liân-tha̍k piàn-siaⁿ ê kui-lu̍t:
| lūi-pia̍t | thâu-chêng jī ūn-boé | āu-bīn jī siaⁿ-bó | Liân-tha̍k piàn-siaⁿ | thâu-chêng jī ūn-boé (si̍t-chè tha̍k-im) |
āu-bīn jī siaⁿ-bó (si̍t-chè tha̍k-im) |
|---|---|---|---|---|---|
| Ⅰ | bú-im ūn-boé | /p/, /pʰ/ | → | bô piàn-hoà | /β/, /ɣ/ |
| /t/, /tʰ/, /ts/, /tsʰ/, /ɬ/ | /l/ | ||||
| /k/, /kʰ/, /h/ | /ɣ/ | ||||
| /m/, /n/, /l/, /ŋ/, lêng-siaⁿ-bó (/ʔ/) | bô piàn-hoà | ||||
| Ⅱ | phīⁿ-im ūn-boé (/-ŋ/) |
/p/, /pʰ/ | /-m/ | /m/ | |
| /t/, /tʰ/, /ts/, /tsʰ/, /l/, /ɬ/ | /-n/ | /n/, bô piàn-hoà | |||
| /k/, /kʰ/, /h/, lêng-siaⁿ-bó (/ʔ/) | bô piàn-hoà | /ŋ/ | |||
| /m/、/n/、/ŋ/ | /-m/、/-n/、/-ŋ/ | bô piàn-hoà | |||
| Ⅲ | ji̍p-siaⁿ ūn-boé (/-ʔ/) |
/p/, /pʰ/, /m/ | /-p̚/ | bô piàn-hoà | |
| /t/, /tʰ/, /ts/, /tsʰ/, /ɬ/, /l/, /n/ | /-t̚/ | ||||
| /k/, /kʰ/, /ŋ/, /h/ | /-k̚/ | ||||
| lêng-siaⁿ-bó (/ʔ/) | /-ʔ/ |
Liân-tha̍k piàn-tiāu siu-kái
Nn̄g ê í-siōng ê Hàn-jī cho͘-sêng ê sû, choè-āu chi̍t ê Hàn-jī siaⁿ-tiāu thàu-té bē hoat-seng piàn-hoà; kî-thaⁿ Hàn-jī siaⁿ-tiāu khó-lêng ē siū-kàu āu-bīn chi̍t ê Hàn-jī ūn-bó ê éng-hióng hoat-seng piàn-hoà. Chia hiān-siōng kiò-chò "liân-tha̍k piàn-tiāu".
Ē-kha sī Phô͘-chhân-ōe nn̄g ê Hàn-jī ê sû liân-tha̍k piàn-tiāu ê kui-lu̍t:
āu-bīn jī
| ||||||||
| im-piâⁿ (533) |
iông-piâⁿ (13) |
sióng-siaⁿ (453) |
im-khì (42) |
iông-khì (11) |
im-ji̍p (21) |
iông-ji̍p (4) | ||
| thâu-chêng jī | im-piâⁿ (533) |
11(=iông-khì)
|
13(=iông-piâⁿ)
|
11(=iông-khì) | ||||
| iông-piâⁿ (13) |
11(=iông-khì)
|
55 | 42(=im-khì)
|
11(=iông-khì) | ||||
| sióng-siaⁿ (453) |
13(=iông-piâⁿ)
|
11(=iông-khì) | 13(=iông-piâⁿ)
|
11(=iông-khì) | ||||
| im-khì (42) |
55 | 42(=im-khì) | 55
|
42(=im-khì)
|
55 | |||
| iông-khì (11) |
11(=iông-khì)
|
55 | 42(=im-khì)
|
55 | ||||
| im-ji̍p (21) |
4(=iông-ji̍p)
| |||||||
| iông-ji̍p (4) |
21(=im-ji̍p)
| |||||||
Liân-tha̍k sî-āu chiah ē chhut-hiān ê siaⁿ-tiāu.
| ||||||||
Chham-khó chu-liāu siu-kái
- 莆田市地方志编纂委员会 (2001). "卷四十三 方 言". 莆田市志 (ēng Hôa-gí). 方志出版社. ISBN 7-80122-669-0.
- 福建省地方志编纂委员会 (1998). "第三章 莆仙方言". 福建省志·方言志 (ēng Hôa-gí). 方志出版社. pp. 164–193. ISBN 7-80122-279-2.