Tâi-oân Bîn-chú-kok

(Tùi Tâi-oân Bîn-chú Kok choán--lâi)

Tâi-oân Bîn-chú-kok (臺灣民主國) sī 1895 nî 5 goe̍h 25Tâi-oân sêng-li̍p ê kiōng-hô-kok. Hit-tang-chūn tú-tng Chheng-kok kin-kì Má-koan Tiâu-iok (馬關條約) kā Tâi-oân koah hō͘ Ji̍t-pún, Ji̍t-pún beh lâi chiàm Tâi-oân ê sî.

Tâi-oân Bîn-chú-kok
臺灣民主國
1895 nî
Tâi-oân kî-á
kî-á
Tâi-oân ìn-á
ìn-á
1895 nî, Tâi-oân Bîn-chú-kok tī Tâi-oân-tó kiàn-li̍p
1895 nî, Tâi-oân Bîn-chú-kok tī Tâi-oân-tó kiàn-li̍p
Siú-to͘ Tâi-pak (1895 nî 5 goe̍h–6 goe̍h)
Tâi-lâm (1895 nî 6 goe̍h–10 goe̍h)
Thong-iōng gí-giân Chheng-tiâu koaⁿ-ōe, Tâi-gí, Kheh-ōe, goân-chū-bîn-cho̍k gí-giân
Chèng-hú Kiōng-hô-kok
chóng-thóng  
• 1895 nî 5 goe̍h–6 goe̍h
Tn̂g Kéng-siông
• 1895 nî 6 goe̍h–10 goe̍h
Lâu Éng-hok
Le̍k-sú sî-kî Sin Tè-kok-chú-gī
1895 nî 4-goe̍h 17 ji̍t
• soan-pò͘ to̍k-li̍p
1895 nî 5-goe̍h 25 ji̍t
1895 nî 10-goe̍h 21 ji̍t
Hoè-pè Chheng lióng
í-chêng kok-ka
í-āu kok-ka
Chheng léng Tâi-oân
Tâi-oân Ji̍t-pún sî-tāi
Taⁿ siok-tī  Tiong-hôa Bîn-kok
Tâi-oân le̍k-sú
Tâi-oân le̍k-sú
Tâi-oân le̍k-sú nî-pió
Sú-chêng sî-tāi
Hô-lân léng Formosa
Se-pan-gâ léng Hermosa
Tang-lêng-kok
Chheng léng Tâi-oân
Tâi-oân Bîn-chú-kok
Ji̍t-pún sî-tāi
Chiàn-āu Tâi-oân

1895-nî 10-goe̍h 21, Ji̍t-kun phah-ji̍p-khì Tâi-lâm, Tâi-oân Bîn-chú-kok bia̍t-bông, lóng-chóng chiah pah-gō͘ kang.

Tâi-oân Bîn-chú-kok ê sêng-li̍p, chí-sī beh kóaⁿ-cháu Ji̍t-pún-lâng niā-niā, m̄-sī chin-chiàⁿ beh to̍k-li̍p. Chit-khoán kóng-hoat tùi nî-hō, kî-á kah in hoat ê kong-kò, tâng-sòaⁿ-phe lóng khòaⁿ ē chhut--lâi. Nî-hō "Éng-chheng" (永清), ì-sù tio̍h sī "'éng' -oán hāu-tiong 'Chheng'-kok", in ê kî-á mā sī tùi-èng tio̍h Chheng-kok ê Hông-liông-kî chō chhut--lâi ê.

Le̍k-sú siu-kái

Pōe-kéng siu-kái

1894 nî, Chheng-kok kah Ji̍t-pún hoat-seng Kap-ngó͘ Chiàn-cheng, Chheng-kok phah-su, tī Ji̍t-pún Má-koan chhiam-tèng Má-koan Tiâu-iok (馬關條約), kā kui-êHok-kiàn Tâi-oân-séng koah hō͘ Ji̍t-pún. Tâi-oân-lâng chai-iáⁿ liáu-āu hoán-tùi chit-ê koat-tēng, m̄-koh Chheng-kok chèng-hú bô chhap in, soah kí-chiàn chêng Tâi-oân sûn-bú Tn̂g Kéng-siôngchóng-thóng, sêng-li̍p Tâi-oân Bîn-chú-kok.

Kiàn-li̍p Bîn-chú-kok siu-kái

5-goe̍h 15,Tn̂g Kéng-siông hoat-pò͘ Tâi-bîn Pò͘-kò, tāi-ì sī kóng: "Goán Tâi-oân í-keng hō͘ Chheng-kok thóng-tì 200-gōa tang ah, kèng-jiân beh hőng koah khì hō͘ Ji̍t-pún, goán siōⁿ-beh î-chhî goân-pún ê chōng-hóng, khì chhōe Eng-kok, Lō͘-se-a, Hoat-kok, Tek-kok khòaⁿ kám ē-sái chhap-chhiú, kiat-kó lóng sit-pāi. Sò͘-i lán chí-hó ka-kī to̍k-li̍p, tán-thāi tāi-chì kiat-sok liáu-āu koh khòaⁿ Chheng-kok beh án-chóaⁿ chhú-lí. Tâi-oân-lâng tio̍h-sī sí-liáu-liáu mā bē kā Tâi-oân sàng hō͘ Ji̍t-pún. Goán ē khì Tāi-lio̍k bō͘-khoán, goān-ì tàu-saⁿ-kāng ê lâng, Tâi-oân ê chu-goân láng ē-sái kah lín kiōng-tông khai-hoat hun-hióng lī-ek. Nā kok-kok goān-ì chhut-lâi chú-chhî kong-tō, hō͘ Tâi-oân ē-sái tńg-khì Chheng-kok, goán mā goān-ì theh Tâi-oân ū ê lī-ek lâi pò-tap. M̄-sī Tâi-oân bô-lí, sī chheng-chhái hőng koah chhut--khì mā sioⁿ hàm ah. Hi-bāng ta̍k-ke ē-sái kā goán tàu-saⁿ-kāng."

Tâi-oân-lâng koh hoat tâng-sòaⁿ-phe hō͘ Chheng-kok ê chi̍t-kóa koaⁿ-oân:

Ho̍k chhâ Tâi-oân ûi tiâu-têng khì tē, pek-sèng bû i, î iú sú siú, kù ûi tó-kok, iâu tài hông-lêng, ûi lâm-iông pêng-pè. (伏查臺灣為朝廷棄地,百姓無依,惟有死守,據為島國,遙戴皇靈,為南洋屏蔽。)

(hoan-e̍k: Tâi-oân chit-má sī tiâu-têng bô-ài ê só͘-chai, peh-sèⁿ bô mi̍h-kiāⁿ thang i-khò, chí-hó sí-siú Tâi-oân, chiâⁿ-chò chi̍t-ê tó-kok lâi pang-chō͘ Chheng-kok siú-hō͘ lâm-iôⁿ)

5-goe̍h 25, Tn̂g Kéng-siông hoat-pò͘ "Tâi-oân Bîn-chú-kok To̍k-li̍p Soan-giân", chèng-sek to̍k-li̍p, kok-kî sī "Nâ-tē-n̂g-hó͘-kî", nî-hō "Éng-chheng", siú-to͘ tī Tâi-pak.

It-bī Chiàn-cheng siu-kái

Siông-sè chhiáⁿ khoàⁿ: It-bī Chiàn-cheng
 
Tâi-lâm koaⁿ gîn-phiò gō͘ tōa-oân。
 
Tâi-lâm Hú-siâⁿ gī-bîn pâi。

5-goe̍h 29 ji̍t, Ji̍t-kun tī Ò-té (taⁿ Sin-pak-chhī Kòng-liâu-khu) teng-lio̍k. 6-goe̍h chhe-2, Chheng-kok kah Ji̍t-pún oân-sêng Tâi-oân ê kau-chiap. 6-goe̍h chhe-3, Sai-kiû-léng phàu-tâi kah Ke-lâng lóng hō͘ Ji̍t-pún chiàm-khì, Bîn-chú-kok chiàn-sí siōng-bô 200 gōa lâng.

6-goe̍h chhe-3 phah-pāi ê peng thè ji̍p-khì Tâi-pak, chō-sêng hun-loān. 6-goe̍h chhe-4 beh-àm-á, chóng-thóng Tn̂g Kéng-siông ōe-chng chò a-pô, chah chîⁿ liu-soan chhut--khì. 6-goe̍h chhe-6, Tn̂g Kéng-siông chē Tek-kok ê chûn Arthur-hō, tùi Tām-chúi cháu-khì Ē-mn̂g. Ū-lâng tio̍h in-ūi án-ne kā hit-kang kóng-chò sī Tâi-oân Bîn-chú-kok bia̍t-bông ê ji̍t-chí. 6-goe̍h chhe-7, hù-chóng-thóng Khu Hông-kah chai-iáⁿ Tn̂g Kéng-siông í-keng lî-khui Tâi-oân liáu-āu, mā koat-tēng tòe i cháu-lō͘, chah cha̍p-bān lióng gîn-kak-á ê iân-kim[1] cháu-khì Kńg-tang Ka-èng. 6-goe̍h 11 ji̍t, Báng-kah sū-sin gêng-chiap Ji̍t-pún-kun ji̍p-khì Tâi-pak-siâⁿ. Siâng-sî, kun-bū tāi-sîn, gī-ióng-kun tāi-thóng-léng bô beh hòng-khì kè-siok pī-chiàn.

6-goe̍h 19 ji̍t, Ji̍t-kun khai-sí lâm-hā beh phah Thô-hn̂g, Sin-tek. 22-hō chiân-hong pō͘-tūi chiàm-niá Tek-chhàm-siâⁿ sî, khai-sí siū-tio̍h kheh-lâng ê hoan-khòng[2]. Lēng-gōa, tī Saⁿ-kak-éng Ji̍t-kun mā siū-tio̍h chāi-tē lâng ê tu̍t-si̍p, sí-siong pah-gōa lâng.

6-goe̍h 26 ji̍t, chhun-ê lâng tī Tâi-lâm kí-chiàn Bîn-chú-kok tāi-chiòng-kun Lâu Éng-hok chò tē-jī-jīm tāi-chóng-thóng, siú-to͘ khan-khì Tâi-lâm, hō-chò "Lâm-to͘" , chóng-thóng-hú siat tī Tōa Thian-hiō-kiong. Ūi-tio̍h thàn-tio̍h keng-hùi, sīm-chì bat hoat-hèng gîn-phiò kah chhiat-chhiú. Ha̍k-chiá kā Lâu Éng-hok tī Tâi-lâm kiàn-li̍p ê chèng-koân hō-chò "Tâi-lâm Kiōng-hô" (Tainan Republic) [3][4][5] he̍k-chiá "Tē-jī Kiōng-hô" (Second Republic)[6].

8-goe̍h té, nn̂g-pêng lóng kok-chū tī Pat-kòa-soaⁿ hù-kīn chi̍p-ha̍p. 27-hō, Ji̍t-kun khai-sí phàu-kek Pat-kòa-soaⁿ ê khòng-ji̍t-kun tīn-tē. 29-hō pòaⁿ-mê khai-sí chìn-kong, keng-kòe peh tiám-cheng ê chiàn-tàu, tī hit-kang ē-chá peh-tiám the̍h-tio̍h sèng-lī. Che sī It-bī Chiàn-cheng siōng tōa ê hōe-chiàn, hō-chò "Pat-kòa-soaⁿ chi e̍k".

In-ūi chiàn-hóng bô siōⁿ ê hiah-ni̍h-á hó, Ji̍t-kun cheng-ka kun-tūi, tī Ka-gī Pò͘-tē kah Pîn-tong Pang-liâu teng-lio̍k. 10-goe̍h chhe-3 khí, khai-sí kong-chiàm Tâi-oân lâm-pō͘ ta̍k-ê siâⁿ-chhī.

10-goe̍h 11-ji̍t, Ka-gī mā hō͘ Ji̍t-kun chiàm-khì, Lâu Éng-hok chai-iáⁿ bô-hoat-tō͘ khòng-ji̍t ah[7], tio̍h kiò Tēⁿ Chhiau-eng siú An-pêng, Koa Goa̍t-pho siú phàu-tâi, pēng-chhiáⁿ hun-peng chù-chat tī Chan-bûn-khe téng-thâu[8]. 10-goe̍h 16-ji̍t, Ji̍t-kun kong-kek Kî-āu Phàu-tâi, siú-hō͘ phàu-tâi ê chiong-kun Lâu Sêng-liông (Lâu Éng-hok ê gī-chú) kah in hō͘-siong phàu-kek nn̄g tiám-gōa-cheng, phàu-tâi hō͘ Ji̍t-pún-lâng chiàm-khì, i tio̍h cháu-khì Tâi-lâm. 10-goe̍h 18-ji̍t, Ji̍t-kun kiâⁿ kah Tâi-lâm. Tēⁿ chhing tī Jī-chàn-hâng-khe tùi-khòng in, thiaⁿ-tio̍h Lâu í-keng cháu-lō͘ liáu-āu, tio̍h kā kiô iōng toān thè ji̍p-khì soaⁿ-lâi[8].

Bia̍t-bông siu-kái

Tìn-siú Tâi-lâm ê Lâu Éng-hok mā kah Tâi-pak ê Tn̂g Kéng-siông, Tâi-tiong ê Khu Hông-kah kâng-khoán á-bōe phah tio̍h cháu-lō͘ ah. 10-goe̍h 20-ji̍t, Lâu Éng-hok khòaⁿ bô hi-bāng ah, tio̍h kah gī-chú Lâu Sêng-liông chē Eng-kok siong-chûn "Thales lûn" cháu-khì Ē-mn̂g. Ta̍k-ke jîn-sim-hông-hông, lóng beh chē-chûn khì Ē-mn̂g, Tâi-lâm-siâⁿ lāi kui-ê loān-chhau-chhau.

10-goe̍h 21-ji̍t sîn-sî, chāi-tē sū-sin Tân Siu-ngó͘, Ngô͘ Tō-gôan chhiáⁿ Eng-kok bo̍k-su Barclay, Sòng Tiong-kian téng-téng khì kah Ji̍t-kun kau-sia̍p, Barclay kah kàu-tô͘ theh Eng-kok kok-kî, tī àm-sî chiân-óng kun-iâⁿ, chhōa Ji̍t-kun hô-pêng ji̍p-siâⁿ, Ji̍t-kun ùi sió-lâm-mn̂g sūn-lī ji̍p-khì Tâi-lâm-siâⁿ, Bîn-chú-kok chèng-sek bia̍t-bông.

Gián-kiú kah phêng-lūn siu-kái

Eng-gí miâ siu-kái

Tâi-oân
 
 Tâi-oân chú-tê

"Tâi-oân Bîn-chú-kok" só͘ iōng ê Eng-gí miâ sī "The Republic of Formosa". Āu-lâi Lâu Éng-hok chhōa-thâu ê "Tē-jī Kiōng-hô" chèng-hú sī iōng "The Taiwan Republic" chit-ê miâ[9].

M̄-koh, tī Eng-gí bûn-hiàn lāi-té, ta̍k-ke tùi "Bîn-chú-kok" iōng ê hoan-e̍k tio̍h chiok chē bô-kâng ê só͘-chai, tû-liáu "The Republic of Formosa"[10] kah "The Taiwan Republic" [3][4][11]í-gōa, mā ū "The Formosan Republic"[12]、「Republic of Taiwan」[13] kah "The Formosan Democratic Republic" [14].

Tâi-oân Bîn-chú-kok ê chhiat-chhiú hoan chò "Formosan Republic"[15].

A-chiu tē-it-ê kiōng-hô-kok ê gî-gī siu-kái

Tâi-oân Bîn-chú-kok ê chhut-hiān pí kāng-khoán sī kiōng-hô-kok ê Tiong-hôa Bîn-kok chá 16 tang, tio̍h hőng jīn-ûi sī "A-chiu siōng-chá ê kiōng-hô-kok" he̍k-chiá "A-chiu siōng-chá ê bîn-chú kiōng-hô-kok"[16]. M̄-koh tī che chìn-chêng, tī 1777 nî Borneo tio̍h í-keng ū Lân-hong Kiōng-hô-kok (蘭芳-), sī A-chiu tē-it-ê í kiōng-hô-kok chū-chheng ê chèng-koân. Sòa-lo̍h-khì tī 1868 nî Pak-hái-tō mā ū Ezo Kiōng-hô-kok (蝦夷-), sī A-chiu siōng-chá thàu-kòe soán-kí lâi cho͘-chit chèng-hú ê chèng-koân. chún-khak lâi kóng, Tâi-oân Bîn-chú-kok eng-kai-sī A-chiu tē-it-ê í bîn-chú-kok chū-chheng ê chèng-koân, tâi-sī in-ūi chiàn-cheng bô-hoat-tō͘ si̍t-hêng bîn-chú chè-tō͘.

Lēng-gōa, pí Tâi-oân Bîn-chú-kok òaⁿ 3 tang, tī Hui-li̍p-pin mā ū kāng-khoán oa̍h bē kú ê Hui-li̍p-pin Kiōng-hô-kok. 1920 nî tī Siberia mā ū lēng-gōa chi̍t-ê té-miā ê Oán-tong Kiōng-hô-kok. Koh chài-lâi A-chiu beh ū sin-ê kiōng-hô-kok tio̍h-ài tán kah Tē-jī-chhun Sè-kài Tâi-chiân kiat-sok liáu-āu[17].

Kok-kài tùi Bîn-chú-kok ê khòaⁿ-hoat siu-kái

Tùi chi̍t-ê tī Tâi-oân le̍k-sú-siōng bat chûn-chāi chi̍t-ē-á ê chèng-koân, ta̍k-ê ha̍k-chiá tùi i ê pún-chit it-ti̍t ū bô-kâng ê khòaⁿ-hoat.

Tē-it, choân-sè-kài tāi-to-sò͘ ê ha̍k-chiá, khòaⁿ-khí-lâi lóng kiông-tiāu chi̍t-ê "kiōng-hô-kok" ê "jîn-ûi-sèng (artificiality)". In jīn-ûi bîn-chú-kok sī Chheng-tiâu koaⁿ-hong kah Tâi-oân koaⁿ-oân iōng-lâi the̍h-tio̍h kok-chè chi-chhî, beh hō͘ Ji̍t-pún hòng-khì kong-chiàm Tâi-oân ê chok-hoat, kè-siok î-chhî in tùi Chheng-kok ê tiong-sim. Ū ha̍k-chiá tio̍h kóng: "Tâi-oân Bîn-chú-kok bē-sái sǹg-sī chi̍t-pái chin-chiàⁿ ê Tâi-oân to̍k-li̍p ūn-tōng. Chheng-kok ê koaⁿ tī chiàn-pāi liáu-āu, siōⁿ-beh kā Tâi-oân khe̍h lâi chò tâm-phòaⁿ ê tiû-bé, m̄-koh kiaⁿ Tâi-oân-lâng bē-sóng, só͘-í ài tī Tâi-oân chè-chō khòng-ji̍t ê ūn-tōng, hō͘ Tâi-oân-lâng kám-kak sī Ji̍t-pún beh lâi chiàm-niá Tâi-oân, m̄-sī Chheng-kok chhut-bē Tâi-oân".

Tē-jī, khah chi-chhî Tiong-kok bîn-cho̍k chú-gī ê lâng, jīn-ûi Bîn-chú-kok sī Tiong-kok-lâng tùi-khòng Ji̍t-pún tè-kok-chú-gī ê kî-tiong chi̍t-ê ūn-tōng. Ūi-tio̍h kiông-hòa in Tâi-oân chú-koân sio̍k-î Tiong-kok ê kiat-lūn, in tiāⁿ-tiāⁿ ē kiông-tiāu "khòng-ji̍t ūn-tōng" lāi-té ê "Tiong-kok-sèng (Chineseness)". Lōa Kiàn-kok tio̍h tùi "Bîn-chú-kok" ê khòaⁿ-hoat sī: "Tâi-oân Bîn-chú-kok ê chèng-tī tē-ūi, sī sio̍k-î chheng-tiâu he̍k-chiá Tiong-kok ē-kha ê, bô kū-pī to̍k-li̍p ê tē-ūi; i sī chi̍t-chióng kòe-tō͘-sèng ê cho͘-chit niā-niā, Tâi-oân hêng-hō͘ Tiong-kok ê jīm-bū oân-sêng liáu-āu, i tio̍h ē ka-kī kiat-sok."

Mā ū chi̍t-kóa chi-chhî Tâi-to̍k ê ha̍k-chiá ê khòaⁿ-hoat kah téng-koân kóng ê sio-siâng. Sú-bêng jīn-ûi: "'Tâi-oân Bîn-chú-kok' ê chong-chí sui-jiân sī kóng beh to̍k-li̍p kiàn-kok, tān-sī, i só͘ tāi-piáu ê sù-siông, bô-it-tēng kah Tâi-oân chāi-tē lâng sio-ha̍p...in ê chèng-tī bo̍k-piau mā bô thoat-lī Chheng-kok thóng-tì chi-hā ê hong-kiàn Tiong-kok." Lēng-gōa, Ông Io̍k-tek mā jīn-ûi Tâi-oân Bîn-chú-kok ê to̍k-li̍p soan-giân kek-tiāu bô koân, chú-iàu-sī soan-giân lāi-té ê "kiong hōng chèng-sok, iâu chok pêng hoan" chit-kù, hō͘-i hoâi-gî Bîn-chú-kok kám-sī chin-chiàⁿ beh to̍k-li̍p.

Mā ū chi-chhî Tâi-to̍k ê ha̍k-chiá, kā Bîn-chú-kok khòaⁿ-chò chi̍t-ê "sū-si̍t (de facto)" to̍k-li̍p ê kok-ka, kā i khǹg tī Tâi-oân-lâng ùi 17 sè-kí i-lāi hoán-khòng ī-cho̍k thóng-tì ê chōng-hóng lâi kái-sek[18][19]N̂g Chiau-tông tio̍h jīn-ûi, kah Tâi-oân le̍k-sú-siōng chìn-chêng ê chèng-tī ūn-tōng pí-khí-lâi, Tâi-oân Bîn-chú-kok ū ē-kha ê saⁿ-ê te̍k-tiám:

  1. Tī to̍k-li̍p soan-giân lāi-té chu-tioⁿ: "Só͘-ū ê kok-bū lóng hō͘ kong-bîn soán chhut-lâi ê koaⁿ-lī lâi-chò", koan-î chit-tiám, m̄-koán sī chhut-î Au-bí ê kiàn-gī, iah-sī ūi-tio̍h tit-tio̍h gōa-kok sêng-jīn chiah iōng ê chhiú-tōaⁿ, iōng kong-bîn (People) chit-ê sû-lūi lâi soan-iông Tâi-oân chū-bîn ê ì-chì ū i tek-pia̍t ê ì-gī.
  2. Tâi-oân Bîn-chú-kok sī tē-it-ê bêng-khak piáu-ta̍t í Tâi-oân chok-ûi léng-thó͘ ê kiàn-kok ūn-tōng.
  3. M̄-koán si̍t-chè ê chêng-hêng án-chóaⁿ, i sī tē-it-pái chhì-khòaⁿ-māi A-chiu kî-thaⁿ kok-ka m̄-bat chhì-kòe ê kiōng-hô thé-chè. [20] (Si̍t-chè-siōng, tī che chìn-chêng A-chiu bat chhut-hiān-kòe nn̄g-ê kiōng-hô-kok)

Tsù-kái siu-kái

  1. 連橫.《臺灣通史》
  2. 洪棄生,《瀛海偕亡記》,1906年
  3. 3.0 3.1 Chang, Lung-chih(1995).The 1895 Taiwan Republic: A Centennial Reassessment.Paper presented at the annual meeting of North America Taiwan Studies Conference, 2-4 June, New Haven, Conn.
  4. 4.0 4.1 Lamley, Harry J.(1968年).“The 1895 Taiwan Republic: A Significant Episode in Modern Chinese History”.The Journal of Asian Studies,27(4):739-62.
  5. Wang, Mei-ling T(1999).The Dust that Never Settles: The Taiwan Independence Campaign and U.S.-China Relations.Lanham, Md:University Press of America.p.7
  6. Long 1991, 26
  7. Ín-iōng chhò-gō͘: Bû-hāu ê <ref> tag; chhōe bô chí-miâ ê ref bûn-jī #1
  8. 8.0 8.1 吳德功,《讓臺記》,省立臺北圖書館,1897年(光緒二十三年)春。
  9. 黃昭堂,《台灣民主國之研究》,廖為智譯,台北,台灣現代學術研究會,1993年,60頁
  10. Chen, I-te(1968).Japanese Colonialism in Korea and Formosa: A Comparison of Its Effects upon the Development of Nationalism.Ph.D. diss., University of Pennsylvania. p.57-60.
  11. Wang, Mei-ling T(1999).The Dust that Never Settles: The Taiwan Independence Campaign and U.S.-China Relations.Lanham, Md:University Press of America.p.40
  12. Davidson, James W(1988).The Island of Formosa: Past and Present.Taipei:Southern Materials Center, Inc., p.275-289
  13. Su, Bing(1986).Taiwan's 400 Year History: The Origins and Continuing Development of the Taiwanese Society and People,translated by Kuo-tsi Tai,Washington, D.C.:Taiwanese Cultural Grassroots Association, p.101
  14. Meisner, Maurice(1964).“The Development of Formosan Nationalism”,Mark Mancall 編:Formosa Today.New York:Frederick A. Praeger,149-150
  15. "存档副本". goân-loē-iông tī 2014-03-14 hőng khó͘-pih. 2004-10-26 khòaⁿ--ê. 
  16. Goddard, W. G.(1966).Formosa: A Study in Chinese History.East Lansing:Michigan State University Press, p.140
  17. 黃昭堂,《台灣民主國之研究》,廖為智譯,台北,台灣現代學術研究會,1993年,226頁
  18. 黃昭堂,《台灣民主國之研究》,廖為智譯,台北,台灣現代學術研究會,1993年
  19. 施敏輝,《台灣意識論戰選集》,注視島內一場「台灣意識」的論戰,台灣出版社,1985年,10頁
  20. 黃昭堂,《第二次大戰前「台灣人意識」的探討》,《台灣淪陷論文集》,台北,財團法人現代學術研究基金會,1996年,87頁

Chham-khó bûn-hiàn siu-kái

Gōa-pō͘ liân-kiat siu-kái

  category:Republic of FormosaWikimedia Commons téng ê siong-koan tóng-àn.