"Hui-hêng-ki" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

刪去的內容 新增的內容
無編輯摘要
sóa-tāng sī ūi khu-pia̍t airplane kap aircraft, chiang chiām-sî seng khó͘-pih pō͘-hūn chìn-chêng lōe-iông
Tē 1 chōa:
'''Hui-hêng-ki''', iā sī kóng '''hui-lêng-ki''', '''hui-ki''', sī chi̍t lūi ū tōng-le̍k, kò͘-tēng-si̍t (''fixed-wing'') ê [[hâng-khong-ki]], it-poaⁿ ēng [[phìn-siā ian-jín]] he̍k-chiá [[pu-ló͘-pé-lah]] thui-chìn.
 
==Hoat-tián le̍k-sú==
===O̍h chiáu-á ia̍t-si̍t===
[[Jîn-lūi]] chū kó·-chá khai-sí, to̍h iōng chin chē pān-hoat lâi beh o̍h poe. Koan-chhat [[tōng-bu̍t]] kiám-chhái sī siōng-kài ti̍t-chiap ê hong-hoat. Iû-kî sī [[chiáu-á]] ê hêng-thé, put-toān chhì-kek jîn-lūi khì mô·-hóng. Thoân-soat kap kò·-sū lāi-té, ē-hiáu poe ê lâng, [[sîn-bêng]] ah-sī [[kúi-kòai]], chin chē lóng ū chi̍t-siang chhin-chiūⁿ chiáu-á ah-sī [[iā-pô]] ê si̍t-á.
 
Chit-khóan mô·-hóng chiáu-á ia̍t-si̍t ê tòng-chok, āu--lâi hông chóan-piàn chò '''ia̍t-si̍t-ki''' ([[Eng-gí]]: ornithopter). Iā-tio̍h-sī lī-iōng [[ki-hâi]] siat-kè, lâi sak-tōng n̄ng-phìⁿ si̍t-á chò téng-ē ê ia̍t-tōng. M̄-koh chit-khóan khài-liām bô kái si̍t-chè. Che khan-sia̍p tio̍h hit-tong-sî jîn-lūi tùi chiaú-á hui-hêng tōng-chok koan-chhat ê cheng-chha, kap chi̍t-kóa-á [[Khong-khì tōng-le̍k-ha̍k]] ê būn-tê.
 
Le̍k-sú siōng chin ū-miâ ê [[Leonardo da Vinci]], tùi hui-hêng ū chin tōa ê hèng-chhù. Hiān-chú-sî pó-chûn--lo̍h-lâi ê i ê chhiú-kó tang-tiong, koan-hē hui-hêng ê lāi-iông chhiau-kòe 35,000 jī, siong-koan ê tô·-iūⁿ ū 500 kúi pak. Chiam-tùiia̍t-si̍t-ki, i mā ōe liáu bē chió ê siat-kè-tô·. Put-jî-kò i sī m̄-sī ū chhì-giām ah-sī si̍t-hiān chia-ê siat-kè.
 
===Hiān-tāi hui-hêng-ki ê ki-chhó͘===
{{main|Hui-hêng-ki}}
[[image:George Cayley.jpg|thumb|right|200px|George Cayley]]Hiān-chú-sî ê hui-hêng-ki kap kòe-khì it-poaⁿ-lâng ê ia̍t-si̍t khài-liām bô-kâng. Chit-má lán só· khòaⁿ--tio̍h ê hui-hêng-ki, chhap-put-to si̍t-á lóng sī kò͘-tēng ê. Chit-ê khài-liām sī [[Eng-kok]] ê [[George Cayley]] (1773-1857) tī 1799 nî só· siat-kè--chhut-lâi ê.
 
I ê siat-kè khài-liām sī:
* Kò͘-tēng ê si̍t-á thê-kiong hiòng téng-bīn ê [[seng-le̍k]]
* 1-ê ki-khì iōng lâi thê-kiong hiòng thâu-chêng ê [[thui-le̍k]]
* 1-cho͘ khia-ti̍t kap thán-hôaiⁿ ê bóe-si̍t hū-chek [[ún-tēng]]
 
George Cayley ê khài-liām, ē-sái kóng sī āu--lâi jîn-lūi sêng-kong chō chhut hui-hêng-ki ê tiōng-iàu ki-chhó·. Kòe-khì ê siūⁿ-hoat sī o̍h chiáu-á ê ia̍t-si̍t, hi-bāng lī-iōng si̍t-á ê ia̍t-tōng, chò-hóe thê-kiong thui-le̍k kap seng-le̍k. Tī si̍t-chè siōng, chài-lâng ê hui-hêng ki-khì chin oh iōng chit-khóan hong-sek lâi ta̍t-sêng hui-hêng ê bo̍k-te̍k.
 
George Cayley m̄-nā thê-chhut sin koan-liām, i koh siat-kè si̍t-giām ki-kò· lâi chhì-giām [[e̍k-phò͘-bīn]] ê seng-le̍k. I iā siat-kè [[bô·-hêng]] (Eng-gí: model) ê [[chhiú-siā phiau-hêng-ki]] (Eng-gí: hand launched glider). I ê bô͘-hêng í-keng ū hiān-tāi hui-hêng-ki ê chho·-pō· hêng-thé, pau-koat kò͘-tēng ê [[chú-e̍k]], [[chúi-pêng bóe-e̍k]] kap [[khiā-ti̍t bóe-e̍k]].
 
Tû-liáu bô·-hêng chhì-giām, George Cayley mā chìn-hêng chài-lâng phiau-hêng-ki ê hui-hêng si̍t-giām.
 
===Tōng-le̍k hui-hêng ê chhì-giām===
George Cayley sūi-bóng phah-hā chin tiōng-iàu ê ki-chhó·, m̄-koh i ê sêng-chiū tī hit-tong-sî bô siū-tio̍h tiōng-sī. Chi̍t-kóa-á āu-lâi ê hui-hêng-khì siat-kè-chiá, ū chham-khó tio̍h Cayley ê lí-lūn, soah bô it-tēng chai-iáⁿ chia-ê lí-lūn sī Cayley só· gián-kiù--chhut-lâi-ê.
 
Kap George Cayley kāng sî-tāi ê [[William Samuel Henson]] (1812-1888), tī 1843-nî siat-kè liáu chi̍t-khóan lī-iōng [[cheng-khì-ki]] tài-tōng nn̄g-ê [[phiat-á]] ê kò͘-tēng-e̍k hui-hêng-ki. Chit-ê siat-kè hō-chò [[khong-tiong cheng-khì-chhia]] (en: aerial steam carriage), chú-iàu sī í Cayley ê gián-kiù chò ki-chhó· lâi siat-kè--ê. Sui-jiân miâ-siaⁿ bē-sió, m̄-koh chit-ê mi̍h-kiāⁿ kan-na ū siat-kè, pēng bô si̍t-chè ê chè-chok sêng-phíⁿ, tong-jiân iā bô chìn-hêng jīn-hô ê chhì-poe.
 
Henson ê pêng-iú [[John Stringfellow]], chè-chō sió-hêng ê [[cheng-khì]] [[iân-jín]] tàu tī mô͘-hêng-ki téng-bīn. Sui-bóng i ê chhì-giām mā bô sêng-kong, m̄-koh i ê mi̍h-kiāⁿ tùi āu-lâi ê lâng ū bē-sió ê éng-hióng.
 
Tī [[Hoat-kok]] mā ū siong-koan ê si̍t-giām kap hoat-tián. 1857-nî kàu 1858-nî, ū 1-ūi miâ-kiò [[Félix Du Temple]] ê [[hái-kun]] kun-koaⁿ (iā sī kang-thêng-su), sêng-kong chhì-poe tē-1-chiah ū tōng-le̍k ê tan-e̍k mô·-heng-ki. Chit-chiah hui-hêng-ki ê tōng-le̍k sī sú-iōng [[sî-cheng]] ê ki-hâi [[hoat-tiâu]]. 1874-nî ê sî, i chìn-1-pō· sêng-kong chhì-poe lī-iōng mó· 1-khóan jia̍t-khì iân-jín ê chài-lâng hui-hêng-ki. Chit-chiah iû 1-ūi siàu-liân [[kiâⁿ-chûn-lâng]] só· kà-sú ê hui-hêng-ki, kan-na khí-poe 1-ē-á, pēng bô î-chhî hui-hêng ê sè-bīn.
 
Tē 2-kiāⁿ lūi-sū ê hui-hêng kì-lo̍k, sī tī 1884-nî ê [[Lō·-se-a]], iû [[Alexander F. Mozhaiski]] (ru: Александр Фёдорович Можайский) tī [[Leningrad]] (ru: Ленинград) só· chìn-hêng--ê. I ê siat-kè chú-iàu sī án-chiàu Henson ê khong-tiong cheng-khì-chhia. Kap Du Temple kāng-khóan, i ê hui-hêng-ki mā kan-na lî-khui tē-bīn 1-sî-á niâ, bô-hoat-tō· î-chhî chìn-1-pō· ê hui-hêng.
 
===Phiau-hêng-ki ê sêng-kong===
[[image:Otto-lilienthal.jpg|thumb|150px|left|Otto Lilienthal. Tē-1-ūi sêng-kong chho-chok phiau-hêng-ki poe chiūⁿ thiⁿ ê lâng]]1848-nî chhut-sì tī [[Prussia]] ([[Tek-kok]]) ê [[Otto Lilienthal]], sī le̍k-sú siōng tē-1-ūi sêng-kong kà-sú phiau-hêng-ki ê lâng. I ê phiau-hêng-ki sī ē-tàng chho-chok--ê, ē-sái khòng-chè hong-hiòng.
[[image:Lilienthal_in_flight.jpg|right|200px]]
 
Tī 1896-nî i sit-sū kòe-sin chìn-chêng, Lilienthal chóng-kiōng sêng-kong chìn-hêng kòe 2,500 kài í-siōng ê phiau-hêng.
 
I ū 1-pún chheh, chheh-miâ hō-chò ''Í Chiáu-á ê Hui-hêng ûi Hâng-khong ê Ki-Chhó͘'' ([[Tek-gí]]: ''Der Vogelflug als Grundlage der Fliegekunst''). Lāi-té m̄-nā gián-kiù chiáu-á si̍t-á ê kò͘-chō kap hêng-thé, koh kā chia-ê khong-khì tōng-le̍k tì-sek, iōng tī ki-khì ê hui-hêng siat-kè. Chit-pún chheh ū 1-kóa-á hit-tang-chūn siōng-kài siông-sè ê khong-khì tōng-le̍k sò͘-kì. Aū--lâi chin chhut-miâ ê [[Wright hiaⁿ-tī]] bat tha̍k-tio̍h 1-pō͘-hūn ê hoan-e̍k lōe-iông, iā í che chò ki-chhó͘, chìn-hêng phiau-hêng-ki ê siat-kè.
 
Lilienthal tùi hâng-khong kho-ki hoat-tiań ê khoàⁿ-hoat sī "Ài ka-tī liâu--lo̍h-khì." Lâng it-tēng tio̍h-ài chhin-sin thé-giām hui-hêng, chiah ē-tàng tī si̍t-chè ê hui-hêng kòe-thêng tiong, tit-tio̍h koan-hē hui-hêng ê keng-giām. Kán-tan kóng, i kám-kak jîn-lūi beh ē-tàng chìn-1-pō͘ hoat-tián hâng-khong, si̍t-chè ê hêng-tōng kap chhì-giám sī chin tiōng-iàu--ê.
 
[[image:LilienthalsTodesflug.jpg|200px|right]]1896-nî 8-goe̍h chhe-9, Lilienthal tī-leh chhì-poe ê sî, 1-káng-hong chō-sêng i ê phiau-hêng-ki [[sit-sok]], soah-lâi chai-lo̍h thô͘-kha. Sui-bóng kan-na chú-si̍t pháiⁿ--khì, m̄-koh i pún-sin soah sūi-tio̍h tāng-siong, liân [[liông-kut]] iā siak tn̄g--khì. Keh-tńg-kang Lilienthal tio̍h put-hēng lâi kòe-sin.
 
==Hui-hêng goân-lí==
Tî-liáu jia̍t-khì-kiû, tāi-pō·-hūn hui-hêng-ki ê hui-hêng, lóng ē-tàng chham-khó ē-bīn ê goân-lí.
 
Hui-ki ê hui-hêng, khan-sia̍p tio̍h chin-chē [[bu̍t-lí-ha̍k]] ê goân-lí, iû-kî sī [[khong-khì tōng-le̍k-ha̍k]].
 
Tī-leh hui-hêng ê sî, chok-iōng tī hui-hêng-ki pún-thé ê le̍k-liōng ū sì-hāng, pau-koat [[thui-le̍k]], [[chó·-le̍k]], [[seng-le̍k]], kap [[tāng-le̍k]]. Thui-le̍k it-poaⁿ iû [[hoat-tōng-ki]] ([[iân-jín]]) lâi thê-kiong, iōng-lâi khek-ho̍k chó·-le̍k, hō· hui-hêng-ki ē-tàng chiân-chìn. Chó·-le̍k sī in-ūi hui-hêng-ki kap khong-khì ū siong-tùi ê ūn-tōng chiah sán-seng--ê, seng-le̍k mā-sī án-ne, chit-nn̄g-chióng la̍t lóng-sī sio̍k-î [[khong-khì tōng-le̍k]]. Tāng-le̍k iā-chiū-sī hui-hêng-ki pún-sin ê tāng-liōng, in-ūi [[tē-kiû]] ê [[tāng-le̍k-tiûⁿ]] (Hàn-jī: 重力場) só· ín-khí--ê.
 
Kán-tan lâi kóng, hui-hêng-ki beh ē-tàng poe--khí-lâi, thui-le̍k ài pí chó·-le̍k khah tōa, seng-le̍k ài pí tāng-le̍k khah tōa. In ê koan-hē ē-tàng siá-chò:
<center>
 
<math> \left\{\begin{matrix}T \geq D \\ L \geq W \end{matrix}\right.</math>
</center>
 
khî-tiong '''''T''''' sī thui-le̍k, '''''D''''' sī chó·-le̍k, '''''L''''' sī seng-le̍k, '''''W''''' sī tāng-le̍k.
 
{{stub}}