"Âng-hái" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

刪去的內容 新增的內容
無編輯摘要
無編輯摘要
Tē 5 chōa:
 
Oá pak-hoāⁿ ê kok-ka ū [[Ai-ki̍p]], [[Í-sek-lia̍t]], [[Iok-tàn]]; sai-hoāⁿ ū [[Sudan]] kap Ai-ki̍p; tang-hoāⁿ ū [[Saud ê A-la-pek]] kap [[Yemen]]; lâm-hoāⁿ ū [[Djibouti]], [[Eritrea]], [[Somalia]] téng-kok.
 
==Le̍k-sú==
 
===Kó͘-tāi sî-kî===
[[File:C+B-Ship-Fig1-HatshepsuSailingBoat.PNG|thumb|right|upright=1.15|[[Kó͘-tāi Ai-ki̍p]] tī lú-ông [[Hatshepsut]] ê sî-tāi khok-tiong kah óa tī Âng-hái hái-kîⁿ ê [[Punt Kok]].]]
 
Só͘ chai-iáⁿ siāng chá tùi Âng-hái ê thàm-chhâ, sī [[Kó͘ Ai-ki̍p]] ê lâng si̍t-hêng--ê, in hit-chūn sī beh kiàn-lio [[Punt Kok|Punt]] ê siong-gia̍p lō͘-sòaⁿ. Chia kóng thàm-chhâ oa̍h-tāng, kî-tiong chi̍t kái sī ùi [[Chú-chêng|Ch.]] 2500 nî chó-iū, koh chi̍t kái sī tī chha-put-to Ch. 1500 nî ([[Hatshepsut]] niá-chhōa). In lóng ū khì kàu tī Âng Hái.<ref>{{cite book |last= Fernandez-Armesto |first= Felipe |title= Pathfinders: A Global History of Exploration |year= 2006 |publisher= W.W. Norton & Company |isbn= 0-393-06259-7 |page= 24}}</ref> Chóng-sī oa-ná ū ha̍k-chiá gī-lūn chia thàm-chhâ sī-mī-sī chin-chiàⁿ ū khó-lêng.<ref>{{cite book|last1=Louis|first1=Jaucourt de chevalier|title=Red Sea|date=1765|pages=367–368|url=http://hdl.handle.net/2027/spo.did2222.0002.880}}</ref> Tī sèng-keng ê [[Chhut Ai-ki̍p Kì]], ū kóng tio̍h [[Í-sek-lia̍t-lâng]] [[Kòe Âng-hái|kiâⁿ kòe chi̍t phìⁿ chúi]] ê kò͘-sū, che chúi nā chiàu [[Hi-pek-lâi]] bûn-su, sī hō chò ''[[Yam Suph]]'' ({{Lang-he-n|יַם סוּף}}). ''Yam Suph'' thoân-thong-siōng hông jīn-ûi tio̍h sī Âng-hái. Chàu rabbi [[Saadia Gaon]] (882‒942 nî), tī i tùi [[Gō͘-keng]] (''Pentateuch'') ê Iû-thài/A-la-pek hoan-e̍k lāi-bīn, jīn hit-ê kòe-hái ê só͘-chāi, sī Âng-hái ê ''Baḥar al-Qulzum'' po͘-hūn, ia̍h tiō sī [[Suez Hái-oan]].<ref>''Tafsir'', Saadia Gaon, s.v. Exodus 15:22, ''et al''.</ref>
[[File:Periplous of the Erythraean Sea.svg|left|thumb|Âng-hái hū-kīn chò [[phang-liāu bō͘-e̍k]] ê cheng-siā kap siong-gia̍p tiong-sim, kun-kù ''[[Erythraea Hái Àn-lāi-kì]]'' (''Periplus of the Erythraean Sea'') ê kì-su̍t.]]
 
Tī Ch. 6 sè-kí, [[Pho-su ê Darius Tōa-ông]], pat phài lâng khì Âng-hái thàm-lō͘, kì-lio̍k gûi-hiám ê chio̍h-thâu kap tiâu-liû, kái-chìn kiam ka-thiam hâng-hái lō͘-sòaⁿ. Tī [[Suez]], Âng-hái ê pak-pêng bóe, kap [[Nî-lô-hô]] tiong-ng, koh ū khí-siat ūn-hô. Tī Ch. 4 sè-kí āu-kî, [[Alexander Tōa-ông]] phài chhut Hi-lia̍p hái-kun thàm-chhâ Âng-hái chhut [[Ìn-tō͘-iûⁿ]] ê lō͘. Hi-lia̍p ê hâng-hái-ka to̍h it-ti̍t thiàm-hiám kiam siu-chi̍p Ang-hái ê chu-liāu. Ch. 2 sè-kí ê sî, [[Agatharchides]] siu-chi̍p liáu Âng-hái ê chu-liāu.
 
''[[Erythraea Hái Àn-lāi-kì]]'' (''Periplus of the Erythraean Sea''), sī Hi-lia̍p-gí siá--ê [[periplus]] bûn-su, chok-chiá put-êng, sī tāi-khài [[Chú-āu|Āu]] 1 sè-kí ê chok-phín, lāi-iông kì-su̍t Âng-hái ê káng-kháu kap hái-lō͘.<ref>{{cite book |last= Fernandez-Armesto |first= Felipe |title= Pathfinders: A Global History of Exploration |year= 2006 |publisher= W.W. Norton & Company |isbn= 0-393-06259-7 |pages= 32–33}}</ref> Che Periplus, mā kì-su̍t [[Hippalus]] sī chóaⁿ-iūⁿ thâu chi̍t kái hoat-kiàn tùi Âng-hái kòe Ìn-tō͘ ê ti̍t-chiap lō͘-sòaⁿ.
 
Âng-hái chū [[Augustus]] thóng-tī sî-kî, sī Lô-má lân kah-ì ê [[Lô-má kap Ìn-tō͘ ê bō͘-e̍k|Ìn-tō͘ seng-lí]] lō͘-sòaⁿ, he tng sī [[Lô-má Tè-kok]] khai-sí khòng-chè [[Tē-tiong-hái]], [[Ai-ki̍p]] kap Âng-hái pak-pō͘ liáu-āu. Chia lō͘-sòaⁿ ūi chá-chêng ê kok-ka to̍h ū leh ēng, m̄-koh tī Lô-má sî-tāi, seng-lí koh ke khah tōa. Tang-iûⁿ ê mi̍h, mā keng-kòe Ìn-tō͘ ê kán-kháu hông sàng kòe Lô-má sè-kài. Hit-chūn Tang-iûⁿ kap Lô-má tio̍h óa-khò Âng-hái kau-thong, kàu-bé hō 3 sè-kí ê [[Aksum Tè-kok]] chhiat tn̄g.<ref>{{cite book |last= East |first= W. Gordon |title= The Geography behind History |year= 1965 |publisher= W.W. Norton & Company |isbn= 0-393-00419-8 |pages= 174–175}}</ref>
 
== Gōa-pō͘ liân-kiat ==