|
'''Hái-tiòng''' ('''chu-ná-mih'''/'''khí-kau-lêng''', '''kún-kau-lêng''', [[Hôa-gí]]: 海啸, [[Eng-gí]]: tsunami), sī chi̍t-chióng lêng-liōng chhiau-kiông, phò-hāi lêng-le̍k cha̍p-chiok tōa ê [[hái-éng]], sī sò·-it sò·-jī ê [[chū-jiân chai-lân]]. Tng-tong hái-té hoat-seng kiông-lia̍t ê [[tē-tāng]], tī chín-tōng-pho chok-iōng chi-hā, tōa-[[hái]] tòe leh chhia-pho̍ah-péng, hêng-sêng béng koh kiông ê kū-éng kah kông-tô, 1-éng tu 1-éng, ùi tē-tāng ê tiong-sim khu-he̍k put-tōan hiòng sì-kho·-lìn-tńg sìn-sok khok-sòaⁿ, kàu-bóe chhiau-lêng-liōng ê hái-éng chhiong-kòe hái-hōaⁿ,chhiong-chiūⁿ lio̍k-tē, kā iân-hái ê thó·-tē lóng-chóng im-liáu-liáu, chō-sêng húi-bia̍t-sèng ê chai-lān. Che to̍h-sī "hái-tiòng" (chu-ná-mih / khí-kau-lêng / kún-kau-lêng).
Bo̍k-chiân, chhan-chhiūⁿ [[tē-tāng]], [[hóe-soaⁿ]] po̍k-hoat, hái-tiòng chit-khóan ê chū-jiân chai-hāi, kan-na ē-tàng thong-kòe koan-chhek lâi ū-hông a̍h-sī kiám-chió sún-sit, khiok-sī bô-hoat-tō· chó·-chí in ê hoat-seng.
== Hái-chúi khí-kau-lêng ê tiâu-kiāⁿ==
Tōa-hái hoat-seng tē-tāng ê sî, ká-sú tē-tāng ê tiong-sim-tiám kū-lī hái-té bô chhiau-kòe 50 kong-lí, jî-chhiáⁿ tē-tāng ê kui-bô· ta̍t-kàu Richter scale 6.5 kip, an-ne, to̍h-ē hoat-seng hái-tiòng.
Hái-tiòng sán-seng ê pho-tn̂g (Hôa-gí:波长) pí hái-iûⁿ siōng-tōa ê chhim-tō· koh-khah tōa, i tī hái-té ê thôan-pò· mā bē siū-tio̍h chin-tōa ê chó·-gāi, iā-to̍h-sī kóng bô-lūn hái ū lōa chhim, hái-tiòng sán-seng ê lêng-liōng lóng ē-tàng thôan-sàng chhut--khì. Chu-ná-mih tī hái-té ê thôan-sàng sok-tō· liōng-ki-iok sī múi tiám-cheng 500~1000 kong-lí. kha-tòe-kha ê 2-tīn hái-éng, siōng tōa ê kū-lī khiám-chhái ē-tàng ta̍t-kàu gō·-la̍k-pah kong-lí. Béng-éng chóng-sī ùi hái-tiong-ng ti̍t-thàu im tùi lio̍k-tē lâi, lú kīn hái-kîⁿ, hái-éng ê tòa-tô kôan-tō· lú kôan, siāng-kôan sīm-chì ū kúi-lo̍h-cha̍p bí kôan, bōe-su ná "chúi-chhiûⁿ".
Ē chhut-hiān khí-kau-lêng, sī in-ūi tē-tāng ín-hoat hái-chúi kiông-lia̍t teh kún-ká. Chit-ê sî-chūn hái-éng hām phó·-thong-sî ôan-chôan bô-sio-siâng. Phó·-thong-sî, hái-éng pho-tòng ê chhim-tō· chin iú-hān, ah hái-chúi khí-kau-lêng ê sî, sī kui khut hái teh se̍h, teh péng, hit-chióng chêng-hêng to̍h ná-chhin-chhiūⁿ to-chí-sai (厨师) teh chhá-chhài, péng-lâi péng-khì, lāng-kôan lāng-ke.
Tû-liáu chū-jiân tē-tāng ē ín-khí hái-tiòng í gōa, jîn-ûi ê '''chúi-té he̍k-po̍k''' hêng-ûi mā ū khó-lêng ín-khí.
== Iú-koan ê le̍k-sú kì-chài ==
Chôan [[tē-kiû]] lâi kóng, chu-ná-mih hoat-seng ê khu-he̍k, kí-ho· hām tē-tāng hun-pò·-tài beh kāng beh kāng. Le̍k-sú kì-chài, ū phò-hāi-sèng ê hái-tiòng tāi-iok hoat-seng kòe 260-pái, pêng-kin 6~7 nî 1-pái. Khôan-Thài-pêng-iûⁿ tē-khu siāng chia̍p hoat-seng chu-ná-mih chai-lān, tāi-iok chiàm kàu 8-siâⁿ. [[Ji̍t-pún]] sī chôan-kiû hoat-seng chu-ná-mih siāng-kài chē ê kok-ka.
Kīn nî lâi, kui-bô· khah tōa ê hái-tiòng：
*2004 nî 12 go̍eh 26 hō, [[Ìn-nî]] gōa hái 9-kip tōa tē-tāng ín-hoat hái-tiòng, chō-sêng 20-gōa-bān lâng sí-bông.
*1998 nî 7--ge̍h, sio-liân-sòa 2-pái 7-kip hái-té tē-tāng, chō-sêng [[Papua New Guinea]] tāi-iok 2100 lâng bô-miā.
*1992 nî 9--ge̍h, [[Nicaragua]] hoat-seng hái-tiòng.
[[Category:Thian-jiân chai-lān]]
[[Category:Hái-iûⁿ-ha̍k]]
[[be:Цунамі]]
[[ca:Tsunami]]
[[cy:Tsunami]]
[[da:Tsunami]]
[[de:Tsunami]]
[[en:Tsunami]]
[[es:Tsunami]]
[[fr:Tsunami]]
[[he:צונמי]]
[[it:Tsunami]]
[[ja:津波]]
[[ms:Tsunami]]
[[nl:Vloedgolf]]
[[no:Tsunami]]
[[pl:Tsunami]]
[[pt:Tsunami (onda)]]
[[sv:Tsunami]]
[[zh:海嘯]]
|
