"Iâm-sò͘" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng
刪去的內容 新增的內容
~ added Category:Iâm-sò͘ using HotCat |
無編輯摘要 |
||
Tē 100 chōa:
|history comment=[[Humphry Davy]] (1808)
}}
'''Iâm-sò͘''' (鹽素, kì-hō: '''Cl'''; [[Goân-sò͘ lia̍t-toaⁿ|Latin-miâ]]: ''chlorum'') sī chi̍t khoán [[hoà-ha̍k goân-sò͘]], [[goân-chú-hoan]] ûi 17. Iâm-sò͘ hām [[hut-sò͘]], [[chhàu-sò͘]], [[ak-sò͘]], [[astatine]] téng-téng tē 17 cho̍k ê goân-sò͘ ha̍p-chheng [[ló͘-sò͘]] (鹵素).
Iâm-sò͘ tī it-poaⁿ chōng-hóng chi-hā sī [[khì-thé]], sek-chúi sī chheⁿ-n̂g-sek, tùi jîn-thé ū-to̍k. I ê sèng-chit hoa̍t-phoat, sī kiông [[Sng-hòa-che|sng-hòa-chē]], ū siōng koân ê [[tiān-chú chhin-hô-le̍k]], koh sī [[tiān-khì im-sèng-tō͘]] tē-saⁿ koân ê goân-sò͘.
Iâm-sò͘ tī [[Tē-kiû]] téng siōng chia̍p-khòaⁿ ê chûn-chāi hêng-sek sī [[iâm-hòa-bu̍t]] (鹽化物) Cl<sup>−</sup>, sng-hòa-sò͘ sī −1. Phì-lūn-kóng [[Iâm-hoà natrium|iâm-hòa natrium]], tiō sī [[iâm]], tī [[hái-chúi]] kap giâm-chân lâi sī chin phong-phài, jîn-thé lāi lóng ē-tàng chhōe--tio̍h.
== Miâ-chheng ==
Iâm-sò͘ ê [[Eng-gí]] miâ '''chlorine''' lâi-chū [[Kó͘-chá Hi-lia̍p-gí]] χλωρός (Lô-má-hòa: khlôros), ì-sù sī chhiò-le̍k-sek.
Ji̍t-pún [[Edo sî-tāi]] ê se-hong ha̍k-chiá [[Udagawa Yōan]] (宇田川 榕菴) kā chlorine ê Ji̍t-pún-ōe hoan-chò "enso" ([[Kana]]: えんそ, [[Ji̍t-pún Hàn-jī|Kanji]]: 塩素, 鹽素), in-ūi iâm sī i ê chú-iàu sêng-hūn chi-it. [[Hân-kok-gí]] mā chiàu chit-ê "yeomso" ([[Ko-lê-jī]]: 염소).
19 sè-kí 70 nî-tāi, Tiong-kok hòa-ha̍k-ka [[Chhî Siū]] (徐壽) kā chlorine hō chi̍t-ê Hôa-gí miâ kiò-chò "le̍k-khì" (綠氣). 1933 nî, [[Tēⁿ Cheng-bûn]] (鄭貞文) chhòng-chō chi̍t jī "氯" lâi tāi-piáu chlorine. "氯" chit jī nā chiàu [[hoán-chhiat]] eng-kai tha̍k-chò "le̍k", kap le̍k-sek ê "le̍k" kâng im.
1976 nî chhut-pán ê ''Maryknoll Tâi-Eng sû-tián'' chiong chlorine ê Tâi-gí kì-chò "iâm-sò͘".
== Tông-ūi-sò͘ ==
Iâm-sò͘ ū nn̄g-ê ún-tēng ê [[Tông-ūi-sò͘|tng-ūi-sò͘]]: [[Iâm-sò͘ 35|<sup>35</sup>Cl]] kap [[Iâm-sò͘ 37|<sup>37</sup>Cl]], in tī ê pí-lē chha-put-to sī 1:3.
== Bu̍t-lí sèng-chit ==
== Hòa-ha̍k sèng-chit kap hòa-ha̍p-bu̍t ==
=== Iâm-hoà chúi-sò͘ ===
Iâm-hoà chúi-sò͘ (HCl) sī iâm-sò͘ siōng kan-tan ê hòa-ha̍p-bu̍t, mā sī tùi kang-gia̍p kap si̍t-giām-sek lóng chin tiōng-iàu ê hòa-ha̍k io̍h-che.
Tī [[sek-un]], iâm-hoà chúi-sò͘ sī bû-sek khì-thé, khoài-khoài iông tī chúi-té, piàn-chó chi̍t chióng [[kiông-sng]].
=== Iâm-sò͘ sng-hòa-bu̍t ===
=== Iâm-sò͘ ê oxo sng ===
{| class="wikitable"
|-
! Oxo sng ê miâ
(Eng-gí miâ)
! style="white-space:nowrap"| Hòa-ha̍k-sek
(sng-hòa-sò͘)
! style="white-space:nowrap"| Oxo sng iâm ê miâ
(Eng-gí miâ)
|-
| [[Chhù iâm-sò͘ sng|'''Chhù''' iâm-sò͘ sng]]
('''hypo'''chlor'''ous''' acid)
| <chem>HClO</chem> (+I)
| [[Chhù iâm-sò͘ sng iâm|'''Chhù''' iâm-sò͘ sng iâm]]<br />( - '''hypo'''chlor'''ite''')
|-
| [[A iâm-sò͘ sng|'''A''' iâm-sò͘ sng]]
(chlor'''ous''' acid)
| <chem>HClO2</chem> (+III)
| [[A iâm-sò͘ sng iâm|'''A''' iâm-sò͘ sng iâm]]<br />( - chlor'''ite''')
|-
| [[Iâm-sò͘ sng]]
(chlor'''ic''' acid)
| <chem>HClO3</chem> (+V)
| [[Iâm-sò͘ sng iâm]]<br />(- chlor'''ate''')
|-
| [[Kòe iâm-sò͘ sng|'''Kòe''' iâm-sò͘ sng]]
('''per'''chlor'''ic''' acid)
| <chem>HClO4</chem> (+VII)
| [[Kòe iâm-sò͘ sng iâm|'''Kòe''' iâm-sò͘ sng iâm]]<br />( - '''per'''chlor'''ate''')
|}
== Chè-chō ==
Si̍t-giām-sek lāi, chió-liōng ê iâm-sò͘ ē-sái chiong [[iâm-sng]] ka--ji̍p-khì [[Jī sng-hòa manganese|jī sng-hòa mangan]] (MnO<sub>2</sub>), iōng pâi-chúi chip-khì-hoat siu-chi̍p, che hoán-èng-sek sī:
<chem>MnO2\ + 4HCl -> MnCl2\ + 2H2O\ + Cl2</chem>
Kang-gia̍p siōng, siōng chú-iàu ê iâm-sò͘ chè-hoat, sī ti̍t-chiap tiān-kái [[iâm-chúi]], che hoán-èng-sek sī:
: <chem>2NaCl\ + 2H2O -> 2NaOH\ + Cl2\ + H2</chem>,
kî-tiong,
: iông-ke̍k (+) pòaⁿ hoán-èng sī <chem> 2 Cl^- -> Cl2\ + 2\mathit{e}^-</chem>,
: im-ke̍k (−) pòaⁿ hoán-èng sī <chem> 2H2O\ + 2\mathit{e}^- -> H2\ + 2OH^-</chem>;
tī iông-ke̍k kap im-ke̍k hun-pia̍t siu-chi̍p--ē-tio̍h iâm-chúi kap [[chúi-sò͘]]; koh-lâi, in-ūi iâm-chúi pún-sin ū-hâm Na<sup>+</sup>, só͘-í chit-ê hong-hoat mā sī [[chúi-sng-hoà natrium]] (NaOH) ê chú-iàu chè-hoat.
== Èng-iōng ==
Iâm-sò͘ ē-sái iōng-lâi chò [[Siau-to̍k-che|siau-to̍k-chē]], it-poaⁿ ê [[chúi-tō-chúi]] kap iû-éng-tî tiō tiāⁿ-tiāⁿ iōng i [[siau-to̍k]], ûi-chhî chúi-chit ê ōe-seng.
Iâm-sò͘ mā sī tiōng-iàu ê hòa-kang goân-liāu, iōng-lâi chè-chō [[iâm-sng]], [[phiò-pe̍h-hún]], [[haloalkane]], [[sok-ka]] (chhiūⁿ [[PVC]]), [[chloroform]] téng-téng.
[[Tē-it-chhù Sè-kài Tāi-chiàn|It-chhù Tāi-chiàn]] sî-kî, iâm-sò͘ bat hō͘ lâng tòng-chò [[hòa-ha̍k bú-khì]].
== Kiám-giām ==
== Chham-khó ==
| |||