"Bân-lâm-gú" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

刪去的內容 新增的內容
無編輯摘要
~無編輯摘要
Tē 1 chōa:
[[File:Banlamgu zhminnan.svg|thumb|220px|Bân-lâm-gí ê hun-pò͘ .]]
 
'''Bân-lâm-gí''' (閩南語) sī [[Hàn-gí]] [[Bân-hong-giân]] chit-châng tōa chhiūⁿ-châng ê 1-ki chhiū-oe, sī siōng-kài ū éng-hiáng-la̍t ê [[Bân-hong-giân]]. Kóng-gī ê Bân-lâm-gí hun-pò·pò͘ hōan-ûi chiâⁿ khoah, chú-iàu thong-hêng tī [[Hok-kiàn]] lâm-pō·pō͘ ê [[Chiang-chiu]], [[Chôan-chiu]], [[Ē-mn̂g]]; [[Tâi-ôan]], [[Kńg-tang]] [[Tiô-chiu]], [[Sòaⁿ-thau]] tē-khu, Lûi-chiu pòan-tó; [[Hái-lâm-tó]]; Chiat-kang-séng lâm-pō·pō͘ ê Chhong-lâm-kōan, Pêng-iông-kōan, Tōng-thâu-kōan ; Hok-kiàn sai-pō·pō͘ Lêng-nâ (Hàn-jī: 龍巖) ê chhī-khu kah Chiang-pêng-kōan; Hok-kiàn tang-pak-pō·pō͘ ê Hok-tiáⁿ-chhī; [[Tang-lâm-a]] chi̍t-kóa-á kok-ka kah tē-khu.
 
phó·phó͘-thong-sî lâng kóng ''Bân-lâm-gí, Bân-lâm-gí'', he thàu-té sī leh kóng Hok-kiàn lâm-pō·pō͘ [[Chôan-chiu|Chôan]]-[[Chiang-chiu|Chiang]]-[[Ē-mn̂g|Hā]] tē-khu kah Tâi-ôan chit-tah ê gí-giân.
 
Kòe-khì tī [[Tiong-kok]] Chheng-tiâu ê sî-tāi, Se-iûⁿ lâng kā Bân-lâm-gú kiò-chò ''Amoy'' (che sī Eng-gí, sī ''Ē-mn̂g'' ê piàn-im). Tī tang-lâm-a, Bân-lâm-gú hō·hō͘-lâng kiò-chòe "[[Hokkien]]" (Hok-kiàn-oē ê ì-sù), tī Tâi-ôan kiò-chò ''Hō-ló-ōe'', [[Tâi-oân-oē]], [[Tâi-gí]] (Tâi-gú). Tī [[Hiong-káng]] mā kiò [[Ē-gí]] ("Ē-m̂g-oē" ê ì-sù).
 
[[Bân-lâm-gú hoat-gôan]]-tē ( siāng gôan-thâu ê só·só͘-chāi ) si Hok-kiàn lâm-pō·pō͘ ê [[Chiang-chiu]] kah [[Chôan-chiu]] chit nn̄g-ê só·só͘-chāi.
 
[[Ē-mn̂g-ōe]] kah Tâi-ôan-ōe hō·hō͘ lâng kong-jīn sī Bân-lâm-gí ê phiau-chún. Tī Hái-lâm, iōng [[Bûn-chhiong-oē]] chòe tāi-piáu.
 
== Pó·Pó͘-liû kó·kó͘-Hàn-gú ê sêng-hūn ==
=== Chú-im ===
Bân-lâm-gú ê chú-im (siaⁿ-bó) ti̍t-chiap kè-sêng [[Siōng-kó·kó͘ Hàn-gú]] (上古漢語) ê siaⁿ-bó hē-thóng, tī chit hong-bīn lâi kóng, Bân-lâm-gú pēng bô siū tio̍h Tiong-kó·kó͘ sî-kî Hàn-gú-hē gú-im ián-piàn ê éng-hiáng. Hiān-chú-sî, lâng phó·phó͘-piàn jīn-ûi Siōng-kó·kó͘ Hàn-gú ū 19-ê siaⁿ-bó. Àn-chiàu thôan-thóng ê Bân-lâm-gú [[si̍p-ngó·ngó͘-im]] (十五音) lâi hun-sek, hoat-hiān Bân-lâm-gú ê siaⁿ-bó ū 15 ê, iā-to̍h-sī kóng Siōng-kó·kó͘ Hàn-gú 19 ê, Bân-lâm-gú kā pó-liû 15 ê.
 
Siōng-kó·kó͘ Hàn-gú ū chi̍t-kóa-á te̍k-tiám : ①"bô khin-tûn-im" (古無輕唇); ②"bô chi̍h-téng-im" (古無舌上音); ③"kāu chi̍h-á-im" (古多舌音)....Chiah-ê tiōng-iàu ê kó·kó͘-tāi Hàn-gú gú-im hiān-siōng, Bân-lâm-gú kā pó-chûn kah chiâⁿ hó-sè, taⁿ lâi tùi-èng téng-kôan Siōng-kó·kó͘ Hàn-gú ê te̍k-tiám, chi̍t-tiâu chi̍t-tiâu lâi hun-sek : ① Bân-lâm-gú kā "非組" kah "幫組" tha̍k kāng im ( to̍h-sī siaⁿ-bó tha̍k kāng im ), pí-lūn kóng "飛" ( [pue44] / [pe44] ), "蓬" ( [p‘aŋ24] ), "吠" ( [pui22] ), "微" ( [bi24] ); ② "知組", Bân-lâm-gú ê tha̍k-hoat hām "端組" sio-siâng, pí-lūn "猪" ( [ti44] / [tu44] / [tɯ44]), "醜" ( [t‘iu53] ), "程" ( [t‘iŋ24] ); ③ Bân-lâm-gú kā chiâⁿ chōe "章组" ê jī, tha̍k kah "端組" kāng-khóan, chhan-chhiūⁿ "唇" ( [tun24] ), "振" ( [tin53] ) "召" ( [tiau22] ), "注" ( [tu21] ).
 
=== Bó-im kah siaⁿ-tiāu ===
Bân-lâm-gú ê bó-im kah siaⁿ-tiāu, thé-hiān [[Tiong-kó·kó͘-im]] (中古音) ê te̍k-tiám. Bó-im lâi kóng, Bân-lâm-gú ôan-chéng pó-chûn Tiong-kó·kó͘-im 6-ê hú-im-ūn ūn-bóe, kî-tiong [-p], [-t], [-k] sī [[sat-im]] (塞音), [-m][-n][- ŋ] sī [[phīⁿ-im]].
 
Siaⁿ-tiāu hong-bīn, Tiong-kó·kó͘-im '''"pêng, siōng, khì, ji̍p" pun im-iông ê te̍k-tiám''' chôan-pō·pō͘ tī Bân-lâm-gú lāi-té tit-tio̍h thé-hiān. [[Chiang-chiu]]-khiuⁿ ū "im-pêng, im-siōng, im-khì, im-ji̍p, iông-pêng, iông-khì, iông-ji̍p" 7-ê tiāu; [[Chôan-chiu]]-khiuⁿ iáu-koh ke pó-chûn "iông-siōng" tiāu.
 
=== Sû-gí ===
Chit-chūn Bân-lâm-gú ê sû-gí, ū chiâⁿ chōe sio̍k-î Kó·Kó͘-Hàn-gú ê sêng-hūn, siōng kó·kó͘-chá ē-tàng khan khì kàu Chhun-Chhiu, Chiàn-kok ê nî-tāi, pí-lūn kóng Bân-lâm sio̍k-gú "ji̍t--sî cháu-phā-phā, àm--sî tiám teng-la̍h", chit lāi-tóe ê "[[la̍h]]" to̍h-sī hit-ê sî-tāi ê giân-gí (《詩經·͘小雅·͘信南山》有: "執其鸞刀,以啟其毛,取其血[[膋]]"). Koh pí-lūn kóng "saⁿ-khò·khò͘", "lâng-kheh", "thàn-chîⁿ", "bîn-chhn̂g", "chiaⁿ-bah", "kún-chúi"…téng-téng, che lóng-sī [[Tông]], [[Sòng]] í-lâi Kó·Kó͘-Hàn-gú ê iōng-sû.
 
Bân-lâm-gú chi̍t-kóa-á kò·kò͘-sû ê hong-sek hām hiān-tāi Hôa-gú tú-hó tian-tò-péng, put-jî-kò soah hām Kó·Kó͘-Hàn-gú sio-siâng, chhan-chhiūⁿ "ah-bó", "hong-thai", "lâng-kheh", "chhin-tông", "kha-chhiú"……
 
=== Kó·Kó͘-tāi Bân-oa̍t-gú ê sêng-hūn ===
Bân-lâm-gú ê hêng-sêng sī kó·kó͘-tāi Tiong-gôan Hàn-gú hām kó·kó͘-tāi Bân-oa̍t-cho̍k gú-giân sio-thàu-lām ê kòe-thêng. Hiān-chú-sî, Bân-lâm-gú lāi-té iu-gôan koh pó-liû tio̍h chōe-chōe kó·kó͘-tāi Bân-oa̍t-gú ê sêng-hūn, pí-lūn kóng "ka-cháu", "ka-cho̍ah", "ka-lēng", "tō·tō͘-kâu", "tō·tō͘-ún", "káu-hiā", "ka-lún-sún", "phah-kha-chhiùⁿ","tio̍h-ka-cha̍k"……
 
== Gōa-lâi-gú ê chioh-sû ==
Ùi Tông-tiâu ê sî-tāi khai-sí, [[Chôan-chiu]] to̍h hoat-tián chiâⁿ-chòe "tang-hong tē-it tōa-káng", kó·kó͘-tāi [[hái-siōng si-tiû chi-lō·lō͘]] ê khí-tiám tī Chôan-chiu. Chhú-khì, Bân-lâm chit-tah hām [[Tiong-tang]], [[Tang-lâm-a]] ê lâi-óng ke-chiâⁿ chia̍p. Kòe-hoan ê hoan-kheh chiong gōa-hiuⁿ ê gí-giân chah tńg-lâi Hok-kiàn, nî-kú-go̍eh-chhim, ū ê gōa-lâi-gú ê gí-sû soah lām-lo̍h Bân-lâm-gú, chiâⁿ-chòe Bân-lâm-gú ê chi̍t-pō·pō͘-hūn. Chit-khóan--ê, pí-lūn "sat-bûn", "pa-sat" (巴刹), "[[chi-ku-la̍t]]" (巧克力), "chu-lu̍t" (雪茄), "phia̍t-á" (碟子), "tōng-kak" (拐杖), "si̍p-pán-á" (鐵板手), "ba̍k-thâu" (商標), "àu-sài" (出界), "te̍k-sî" (出租車), "pa-sū" (巴士車), má-tih (死亡), "gō·gō͘-kha-kī" (騎樓過廊), "ka-po̍k" / "ka-pò·pò͘-mî" (木棉), "[[ko-pi]]" (咖啡) téng-téng.
 
Tâi-ôan Bân-lâm-gí ū koh-khah chē ê gōa-lâi-gí chioh-sû, kî-tiong siōng chē--ê sī [[Ji̍t-gí]] chioh-sû, pí-lūn kóng: [[-tó·tó͘-bái]], khí-mo·mo͘-chih, [[chu-ná-mih]], tò-sàng, [[sa-sí-mih]]… Che í-gōa, ôan-á khip-siu chi̍t-kóa [[Pêⁿ-po·po͘-cho̍k]]-gí kah kî-thaⁿ gōa-gí ê sêng-hūn.
 
== Chhù-bī koh ho̍k-cha̍p ê bûn-pe̍h ī-tho̍k ==
Tī Hàn-gú-hē kok gú-giân tong-tiong, beh kóng "bûn-pe̍h ī-tho̍k " ê hiān-siōng, Bân-lâm-gú iāng ho̍k-cha̍p. "bûn" to̍h-sī "bûn-tho̍k-im" a̍h-sī kóng "tha̍k-chheh-im", "pe̍h" tāi-piáu "kháu-gí-im" a̍h-sī "pe̍h-ōe-im". Bân-lâm-gú ê "tha̍k-chheh-im" kah "kháu-gí-im", ē-sái kóng sī 2-ê hō·hō͘-siong tùi-èng ê hē-thóng. Bûn, pe̍h hē-thóng ê hêng-sêng sī chi̍t-tōaⁿ chin-chiàⁿ ho̍k-cha̍p ê le̍k-sú kòe-thêng. Bân-lâm-gú ê bûn-pe̍h ī-tho̍k, kú-lē jû-hā:
{| class="wikitable"
Tē 62 chōa:
Se-kài kok-tē ê ha̍k-chiá tùi " Phèng-im hû-hō " ê lōe-hâm, ū bô kāng-khóan ê lí-kài. Ū-ê lâng chú-tiuⁿ kā " Phèng-im hû-hō " tòng-chòe [[bûn-jī]] lâi khòaⁿ-thāi, put-jî-kò mā ū lâng hóan-tùi.
 
Tâi-ôan ū chiâⁿ chē gú-giân ha̍k-chiá chú-tiuⁿ Bân-lâm-gí phèng-im hû-hō mā sī bûn-jī, pí-lūn kóng [[Pe̍h-oē-jī]] to̍h-sī tang-tiong ê chi̍t-chióng. Sū-si̍t, àn-chiàu le̍k-sú ê kak-tō·tō͘ lâi khòaⁿ, Pe̍h-oē-jī chêng-kàu-taⁿ lóng sī hō·hō͘-lâng tòng-chò bûn-jī teh sú-iōng, chí-put-kò, Pe̍h-oē-jī oân-á kū-pī phèng-im ê kong-lêng, só·só͘-í ū-sî Pe̍h-oē-jī iū-koh pān-ián tio̍h [[im-phiau]] ê kak-sek.
 
=== Tâi-ôan ê Bân-lâm-gí im-phiau ===
 
Taⁿ Bân-lâm-gí ê [[im-phiau]] siāng-chió chhiau-kòe 64 chióng ( Iûⁿ Ún-giân / Tiuⁿ Ha̍k-khiam, 1999 nî ), ē-sái kóng sī "pah-pah-khóan". Ū-ê iōng [[chù-im hû-hō]], ū-ê iōng Ji̍t-bûn ê [[KhaKhá-nanah]] ( Hàn-jī: 仮名, pau-koah ひらがな kah カタカナ ), koh ū-ê iōng Gān-bûn (Hàn-jī:諺文) hû-hō... Ah siāng-kài chē--ê sī sú-iōng Lô-má-jī. Chóng--sī, bo̍k-chiân lóng iáu-bōe thóng-it. Chōe-chōe chióng phèng-im tang-tiong, siāng-kài sîⁿ-kiâⁿ, sú-iōng jîn-kháu siāng-kài chē--ê, chú-iàu sī Lô-má-jī ê '''[[Pe̍h-ōe-jī]]''' ( Kàu-hōe Lô-má-jī ), '''[[TLPA]]''' kah '''[[Tong-iōng Phèng-im]]'''. Chit 3 chióng phèng-im, tī Tâi-ôan, lâng kóng 3 tōa phài-hē. Kàu taⁿ ûi-chí, 3 tōa phài-hē tang-tiong kan-na Pe̍h-oē-jī ū teh chò bûn-jī sú-iōng.
 
==== Saⁿ tōa phài-hē ê pí-kàu ====
 
* [[Pe̍h-ōe-jī]]: chhiáⁿ chham-khó [[Pe̍h-ōe-jī]] chit-phiⁿ bûn-chiuⁿ.
* [[TLPA]] (chôan-chheng "Tâi-gú Im-phiau Hong-àn", tha̍k-chòe '''Tho·Tho͘-lú-pà''' )
 
1991 nî 8 go̍eh 17 hō, ha̍k-chiá [[Âng Ûi-jîn]], [[Tiuⁿ Jū-hông]], [[Táng Tiong-su]] saⁿ lâng chhōa-thâu sêng-li̍p [[Tâi-ôan Gú-bûn Ha̍k-hōe]]. Bô lōa kú liáu-āu, Tâi-ôan Gú-bûn Ha̍k-hōe tī [[Ē-mn̂g-ōe gú-im hē-thóng|Pe̍h-ōe-jī im-phiau hē-thóng]] ê ki-chhó·chhó͘ siōng chè-tēng chhut chi̍t-thò Sin--ê "Tâi-gí Im-phiau" ( phèng-im hû-hō ), hō-miâ "Tâi-gú Im-phiau Hong-àn" ( Taiwan Language Phonetic Alphabet, kán-chheng '''TLPA''' ).
 
Beh chè-tēng TLPA ê gôan-in sī: " (1) Tâi-gí im-phiau ū chin chōe thó, chó·chó͘-gāi Tâi-ôan gí-giân ê ha̍k-si̍p kah hoat-tián; (2) Pe̍h-ōe-jī bô ôan-chôan sek-ha̍p tiān-náu " ( [http://203.64.42.21/iug/ungian/Chokphin/Lunbun/huhokengcheng/huhokengcheng.htm 台語符號ê競爭─以TLPA kah白話字做例. Iûⁿ Ún-giân] ).
 
TLPA hām Pe̍h-ōe-jī (POJ) siōng chú-iàu ê chha-pia̍t sī:
Tē 92 chōa:
<td>c, ch</td>
<td>ch, chh</td>
<td>chho·chho͘-kî TLPA sī ''ts, tsh''</td>
</tr>
 
Tē 105 chōa:
<td>bó-im</td>
<td>oo</td>
<td></td>
<td>&nbsp;</td>
</tr>
Tē 132 chōa:
</table>
 
TLPA kong-pò·pò͘ liáu-āu, tī Tâi-ôan Bân-lâm-gí-kài ín-khì chin tōa ê hong-pho, chō-chiâⁿ TLPA ê chi-chî-chiá hām POJ chi-chî-chiá 2-phài chi-kan tn̂g-kî lâi leh tùi-khòng.
* [[Thong-iōng Phèng-im]]
 
=== Hok-kiàn ê Bân-lâm-gú phèng-im hong-àn ===
 
* Hok-kiàn [[Bân-lâm]], ôan-á sī siāng chá sîⁿ-kiâⁿ '''[[Pe̍h-ōe-jī]]''' ê só·só͘-chāi chi-it, chit hong-bīn ê sìn-sit, chhiáⁿ chham-khòaⁿ Bân-lâm-gí [[Pe̍h-ōe-jī]] ê le̍k-sú. Kàu kah hiān-chú-sî ûi chí, tī Bân-lâm bîn-kan ê kàu-tn̂g, ôan-á iáu-koh ū lâng teh sú-iōng Pe̍h-ōe-jī ([[Khó·Khó͘ Tiông-an]], [[Ē-mn̂g Tāi-ha̍k]]), put-jî-kò lâng-sò·sò͘ í-keng bô chōe ah.
 
* '''Phó·Phó͘-Bân-sek''': [[Ē-mn̂g Tāi-ha̍k]] Tiong-kok Gú-giân-bûn-ha̍k Gián-kiù-só·só͘ Hàn-gú-hong-giân Sek tī 1982 nî pian-siá chi̍t-pún miâ hō·hō͘-chòe "[[Phó·Phó͘-thong-ōe Bân-lâm Hong-giân Sû-tián]]" ê tù-chiok ( chu-pian-jîn: [[N̂g Tián-sêng]], [[Chiu Tiông-chi̍p]] ). Chit-pún sû-tián só·só͘ chhái-iōng ê lô-má phèng-im hong-àn ( kán-chheng '''Phó·Phó͘-Bân-sek''' ), lō·lō͘-bé it-ti̍t hō·hō͘ [[Tiong-kok Tāi-lio̍k]] ê chit-pō·pō͘-hūn ha̍k-chiá the̍h-lâi sú-iōng.
 
* Put-jî-kò, Tī Tiong-kok Tāi-lio̍k, tùi Bân-lâm-gí lâi kóng, siāng-kài chē lâng sú-iōng ê im-phiau, sī '''[[Kok-chè Im-piau]]'''.
Tē 149 chōa:
== Bân-lâm-gú bûn-jī-hòa kán-kài ==
=== Chá-kî ê Bân-lâm-gú bûn-ha̍k ===
Tiong-kok kó·kó͘-tāi Hàn-gú bûn-ha̍k, thàu-té sī [[Khóng-chú-jī]] (Hôa-gú: 文言文) ê bûn-hiàn chiàm cho̍at-tùi ê iâⁿ-bīn, iah nā sio̍k-î pe̍h-ōe-bûn ê [[Tn̂g-lâng-jī]], to̍h chiâⁿ hán-tit the̍h lâi chòe bûn-ha̍k chhòng-chok. It-ti̍t kàu kah [[Bêng]], [[Chheng]] ê sî-tāi, chiah khah chia̍p ū leh khòaⁿ tio̍h thong-sio̍k ê kháu-gú siáu-soat, pí-lūn Tiong-kok ê kó·kó͘-tián [[sù tāi bêng-chok]] to̍h-sī chit-ê sî-kî ê chok-phín. Tī chit-chióng khôan-kéng kah pōe-kéng chi-hā, siōng chá ê Bân-lâm-gú bûn-ha̍k chok-phín ''"[[Nāi-kèng-kì|Lē-kiàⁿ-kì]]"'' (荔鏡記) chhut-pán, pēng-chhiáⁿ tī [[Chôan-chiu]] kah [[Tiô-chiu]] chit-tah chiâⁿ-chòe kài sî-kiâⁿ ê hì-bûn. Put-jî-kò si̍t-chāi kóng, Lē-kiàⁿ-kì iáu-koh m̄-sī chin-chin-chiàⁿ-chiàⁿ ê Bân-lâm-gú bûn.
 
Siōng-kài ē-tàng tāi-piáu chá-kî Bân-lâm-gú bûn-jī--ê, sī kì-chài [[Chôan-chiu]] [[lâm-kóan]] gē-su̍t (pau-koah [[lâm-kóan-ga̍k]] hām [[lâm-kóan-hì]] ) ê ga̍k-phó·phó͘ kah lō·lō͘-bóe kì-chài [[koa-á-hì]] hì-bûn ê [[koa-á-chheh]].
 
=== 20 sè-kì téng-pòaⁿ-tōaⁿ ê Bân-lâm-gú-bûn ūn-tōng ===
Se-gôan 20 sè-kì ê chá-kî kah tiong-kî, Tâi-ôan khì hō·hō͘ [[Ji̍t-pún]] si̍t-bîn thóng-tī. Hit-tong-sî, chi̍t-kóa-á Tâi-ôan chāi-tōe ê bûn-ha̍k jîn-sū, hoat-kak tio̍h pún-thó·thó͘ gú-giân ê tiōng-iàu, in ho·ho͘-iok Tâi-ôan chāi-tōe-lâng to̍h-ài iōng "''siōng-kài chhin-chhiat ê Tâi-ôan-ōe lâi chhóng-chok Tâi-ôan ê bûn-ha̍k''". Put-jî-kò in-ūi Ji̍t-pún si̍t-bîn chèng-hú ūi-tio̍h thui-hêng [[hông-bîn-hòa ūn-tōng]], soah chôan-bīn kìm-chí tī Tâi-ôan sú-iōng Hàn-bûn, tì-sú tú leh puh-íⁿ ê hiong-thó·thó͘ bó-gú bûn-ha̍k ūn-tōng soah chôaⁿ chhàu-ta -áu khì. Chit-ê sî-kî, thui-sak hiong-thó·thó͘ bó-gú bûn-ha̍k ūn-tōng ê tāi-piáu jîn-bu̍t, chú-iàu pau-koah: [[Liân Un-kheng]] (連溫卿), [[Liân Ngá-tông]] (連雅堂), [[N̂g Se̍k-hui]] (黃石輝), [[Keh Chhiu-seng]] (郭秋生).
 
=== 1970 nî-tāi ê Bân-lâm-gú-bûn ūn-tōng ===
Tū [[Kok-bîn-tóng]] chèng-hú soan-pò·pò͘ kái-giâm liáu-āu, Tâi-ôan ê Bân-lâm-gú-bûn chhòng-chok chôaⁿ hiông-hiông sî-kiâⁿ--khí-lâi, chiâⁿ-chōe chok-ka kah ha̍k-chiá mā lóng ka-ji̍p "Bân-lâm-gú-bûn chhòng-chok" chit-ki tūi-ngó·ngó͘. Iú-koan chu-liāu ê kì-chài hián-sī, chit-tīn lâng tang-tiong khah chú-iàu--ê sī: [[Lîm-kím-hiân]] (林錦賢), [[Lîm Chong-gôan]] (林宗源), [[N̂g Kèng-liân]] (黃勁連), [[Lîm Iong-bín]] (林央敏), [[Âng Ûi-jîn]] (洪惟仁), [[Tēⁿ Liông-úi]] (鄭良偉), [[Tân Bêng-jîn]] (陳明仁), [[Tō·Tō͘-Phoaⁿ Hong-keh]], (杜潘芳格), [[Ngô·Ngô͘ Siù-lē]] (吳秀麗), [[Lí Khîn-hōaⁿ]] (李勤岸), téng-téng.
 
=== Bân-lâm-gú-bûn ê su-siá hē-thóng ===
Bân-lâm-gú sī Hàn-cho̍k gí-giân ê chi̍t-chió̍ng, i ê su-siá hē-thóng hām [[Hiān-tāi Hàn-gú Pe̍h-ōe-bûn]] (iā-to̍h-sī Hôa-gí su-bīn-gú) ôan-chôan bô sio-siâng. Bân-lâm-gú ê su-siá hē-thóng siá--ê sī Bân-lâm-gú pe̍h-ōe-bûn, mā-to̍h-sī "kháu-gú". Bân-lâm-gú pe̍h-ōe-bûn ū-tang-sî-á kán-chheng hō·hō͘-chòe "Bân-lâm-gú-bûn", Tâi-ôan khah chia̍p kóng chòe "Tâi-gí-bûn".
 
Siá Bân-lâm-gú-bûn, chhái-iōng tó-chi̍t-chióng bûn-jī leh? si̍t-chāi kóng, chit-ê būn-tôe tī bú-gú-kài kàu taⁿ pēng bô kiōng-sek, jî-chhiáⁿ chit hong-bīn ê khang-khè chú-iàu mā kan-na sī Tâi-ôan-lâng teh chòe. Tī Tâi-ôan, Bân-lâm-gú ê su-siá, chú-iàu ū:
* Chôan-pō·pō͘ iōng Hàn-jī, kán-chheng "chôan-Hán".
* Chôan-pō·pō͘ iōng Lô-má-jī, kán-chheng "chôan-Lô".
* Hán-jī kah Lô-mā-jī tâng-chê iōng, thàu-lām chòe-chi̍t-ē. Kūn-kù kok lâng siá-jī ê hong-keh kah si̍p-kòan bô kāng-khóan, ē-sái pun-chò "phian-Hàn" kah "phian-Lô".
* Kî-thaⁿ ê hong-sek, pí-lūn: Chú-im sek, khaKhá-nanah sek, Gān-bûn sek...téng-éng.
 
Chóng--sī, hiān-chú-sî, Tâi-ôan Bân-lâm-gú ê su-siá ôan-á iáu-bē ta̍t-sêng thóng-it ê ì-kiàn, phài-hē chiâⁿ chōe, khó-pí ''chi̍t-iūⁿ bí chhī phah-iūⁿ lâng'', hō·hō͘ lâng khòaⁿ kah bū-sahⁿ-sahⁿ koh hoe-kô-kô. Put-jî-kò, chêng 1990 nî-lâi í-lâi, chú-tiuⁿ kiâⁿ chôan-Lô lō·lō͘-sòaⁿ ê siaⁿ-soeh kài tōa, tang-tiong siāng hiáⁿ-ba̍k--ê sī POJ-bûn. Chi-chhî-chiá kái-soeh kóng chôan-Lô khí-bé ū ē-kha ê iu-tiám, he sī Hán-jī a̍h-sī kî-thaⁿ hêng-sek ê bûn-jī hû-hō bô hoat-tō·tō͘ thang pí-phēng--ê:
# siāng hong-piān kah pa̍t-chióng kāng-khóan sú-iōng Lô-má-jī ê [[gú-bûn]] chìn-hêng ko·ko͘-thong;
# Lô-má-jī sī piáu-im bûn-jī, ē-tàng chún-khak lâi phiau-sī kah kì-lio̍h gú-im.
# Thiaⁿ-í-kóng Lô-má-jī koh ū tiān-niáu chhù-lí chit hong-bīn ê iu-sè? Put-jî-kò hiān-chú-sî tùi Bân-lâm-gú Lô-má-jī lâi kóng, chit-khóan ê "iu-sè" put-chūn-chāi, in-ui Bân-lâm-gú Lô-má-jī tī chit hong-bīn tú-chiah leh khí-pō·pō͘ niâ, iáu-koh m̄-sī chin sêng-se̍k, iu-gôan ū bōe-chió khiàm-tiám tī--leh.
# mā ū bōe-chió lâng jīn-ûi sú-iōng chôan-Lô ē-tàng thiat-tóe thoat-lī Hàn-jī ê sok-pa̍k. Chi-chhî thoat-Hàn--ê, koh ū 2-chióng bô kâng koan-tiám ê lâng, 1-chióng jīn-ûi beh thoat-Hàn sī in-ūi Hàn-jī bô-kàu iōng, hāu-ek kē, chiâⁿ lióng-kong; kok lēng-1-chióng chú-tiuⁿ chí-ū thoat-Hàn chiah ē-tàng hō·hō͘ [[Tâi-ôan]] tī bûn-hòa siōng ôan-chôan lâi kah [[Tiong-kok]] chhé hō·hō͘-i lī-lī-lī.
 
Bo̍k-chiân, Tâi-ôan Bân-lâm-gú-bûn ê su-siá, khah sêng-kong--ê, pau-koah: (1) chit-kòa-á chhái-iōng "Chôan-Lô" a̍h-sī "Hàn-Lô" ê khan-bu̍t. Pí-lūn kóng "[[Tâi-bûn Thong-sìn]]", [[Tâi-bûn Bóng-pò]]...téng-téng. (2) Bāng-chām, chhan-chhiūⁿ ôan-chôan chhái-iōng [[Pe̍h-ōe-jī|POJ]] ê Bân-lâm-gí wikipedia kah i ê chí-bē sū-kang téng-téng.
Tē 182 chōa:
# Tâi-gí í-keng lām-chham tio̍h chiâⁿ chōe gōa-lâi gí-giân, te̍k-pia̍t sī [[Ji̍t-pún-oē]] ê gí-sû.
# Hok-kiàn-oē kòe Tâi-oân saⁿ-sì-pah tang--a, Tâi-oân-oē ti̍t-thàu leh piàn-hòa, piàn kah chhām Hok-kiàn bô siô-siâng.
# Bōe-chió chú-tiuⁿ Tâi-oân to̍k-li̍p kiàn-kok ê lâng àn chèng-tī ê kak-tō·tō͘ leh khó-lū, in kiông-tiāu Tâi-oân hôan Tâi-oân, Tiong-kok hôan Tiong-kok; hî hôan hî, hê hôan hê, ài pun chheng-chhó.
 
== Goā-pō·pō͘ liân-kiat ==
* http://southernmin.sinica.edu.tw/
* [http://www.edu.tw/EDU_WEB/EDU_MGT/MANDR/EDU6300001/bbs/300iongji_960523.pdf?FILEID=157501&UNITID=130&CAPTION=臺灣閩南語推薦用字(第1批) 臺灣閩南語推薦用字(第1批)(''pdf'')]