"Bân-lâm-gú" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

刪去的內容 新增的內容
無編輯摘要
無編輯摘要
Tē 16 chōa:
|SIL=
|iso3= nan
|map=[[File:Banlamgu.svg|200px]]<br>Bân-lâm- ê hun-pò͘
}}
'''Bân-lâm-gú''' (閩南語) sī [[Hàn-gí]] [[Bân-hong-giân]] chit-châng tōa chhiūⁿ-châng ê 1-ki chhiū-oe, sī siōng-kài ū éng-hiáng-la̍t ê [[Bân-hong-giân]]. Kóng-gī ê Bân-lâm- hun-pò͘ hōan-ûi chiâⁿ khoah, chú-iàu thong-hêng tī [[Hok-kiàn]] lâm-pō͘ ê [[Chiang-chiu]], [[Chôan-chiu]], [[Ē-mn̂g]]; [[Tâi-ôan]], [[Kńg-tang]] [[Tiô-chiu]], [[Sòaⁿ-thau]] tē-khu, Lûi-chiu pòan-tó; [[Hái-lâm-tó]]; Chiat-kang-séng lâm-pō͘ ê Chhong-lâm-kōan, Pêng-iông-kōan, Tōng-thâu-kōan ; Hok-kiàn sai-pō͘ Lêng-nâ (Hàn-jī: 龍巖) ê chhī-khu kah Chiang-pêng-kōan; Hok-kiàn tang-pak-pō͘ ê Hok-tiáⁿ-chhī; [[Tang-lâm-a]] chi̍t-kóa-á kok-ka kah tē-khu.
 
Nā phó͘-thong-sî lâng kóng ''Bân-lâm-gú, Bân-lâm-gú'', he thàu-té sī leh kóng Hok-kiàn lâm-pō͘ [[Chôan-chiu|Chôan]]-[[Chiang-chiu|Chiang]]-[[Ē-mn̂g|Hā]] tē-khu kah Tâi-ôan chit-tah ê gí-giân.
 
Kòe-khì tī [[Tiong-kok]] Chheng-tiâu ê sî-tāi, Se-iûⁿ lâng kā Bân-lâm-gú kiò-chòchòe ''Amoy'' (che sī Eng-gú, sī ''Ē-mn̂g'' ê piàn-im). Tī tang-lâm-a, Bân-lâm-gú hō͘-lâng kiò-chòe "[[Hokkien]]" (Hok-kiàn-oē ê ì-sù), tī Tâi-ôan kiò-chò ''Hō-ló-ōe'', [[Tâi-oân-oē]], [[Tâi-]] (Tâi-gú). Tī [[Hiong-káng]] mā kiò [[Ē-]] ("Ē-m̂g-oē" ê ì-sù).
 
[[Bân-lâm-gú hoat-gôan]]-toē ( siāng gôan-thâu ê só͘-chāi ) si Hok-kiàn lâm-pō͘ ê [[Ē-mn̂g]], [[Chiang-chiu]] kah [[Chôan-chiu]] chit nn̄gsaⁿ-ê só͘-chāi.
 
[[Ē-mn̂g-ōe]] kah Tâi-ôan-ōe hō͘ lâng kong-jīn sī Bân-lâm- ê phiau-chún. Tī Hái-lâm, iōng [[Bûn-chhiong-oē]] chòe tāi-piáu.
 
== Pó͘-liû kó͘-Hàn-gú ê sêng-hūn ==
Tē 39 chōa:
Siaⁿ-tiāu hong-bīn, Tiong-kó͘-im '''"pêng, siōng, khì, ji̍p" pun im-iông ê te̍k-tiám''' chôan-pō͘ tī Bân-lâm-gú lāi-té tit-tio̍h thé-hiān. [[Chiang-chiu]]-khiuⁿ ū "im-pêng, im-siōng, im-khì, im-ji̍p, iông-pêng, iông-khì, iông-ji̍p" 7-ê tiāu; [[Chôan-chiu]]-khiuⁿ iáu-koh ke pó-chûn "iông-siōng" tiāu.
 
=== Sû- ===
Chit-chūn Bân-lâm-gú ê sû-gí, ū chiâⁿ chōe sio̍k-î Kó͘-Hàn-gú ê sêng-hūn, siōng kó͘-chá ē-tàng khan khì kàu Chhun-Chhiu, Chiàn-kok ê nî-tāi, pí-lūn kóng Bân-lâm sio̍k-gú "ji̍t--sî cháu-phā-phā, àm--sî tiám teng-la̍h", chit lāi-tóe ê "[[la̍h]]" to̍h-sī hit-ê sî-tāi ê giân-gí (《詩經͘小雅͘信南山》有: "執其鸞刀,以啟其毛,取其血[[膋]]"). Koh pí-lūn kóng "saⁿ-khò͘", "lâng-kheh", "thàn-chîⁿ", "bîn-chhn̂g", "chiaⁿ-bah", "kún-chúi"…téng-téng, che lóng-sī [[Tông]], [[Sòng]] í-lâi Kó͘-Hàn-gú ê iōng-sû.
 
Tē 50 chōa:
Ùi Tông-tiâu ê sî-tāi khai-sí, [[Chôan-chiu]] to̍h hoat-tián chiâⁿ-chòe "tang-hong tē-it tōa-káng", kó͘-tāi [[hái-siōng si-tiû chi-lō͘]] ê khí-tiám tī Chôan-chiu. Chhú-khì, Bân-lâm chit-tah hām [[Tiong-tang]], [[Tang-lâm-a]] ê lâi-óng ke-chiâⁿ chia̍p. Kòe-hoan ê hoan-kheh chiong gōa-hiuⁿ ê gí-giân chah tńg-lâi Hok-kiàn, nî-kú-go̍eh-chhim, ū ê gōa-lâi-gú ê gí-sû soah lām-lo̍h Bân-lâm-gú, chiâⁿ-chòe Bân-lâm-gú ê chi̍t-pō͘-hūn. Chit-khóan--ê, pí-lūn "sat-bûn", "pa-sat" (巴刹), "[[chi-ku-la̍t]]" (巧克力), "chu-lu̍t" (雪茄), "phia̍t-á" (碟子), "tōng-kak" (拐杖), "si̍p-pán-á" (鐵板手), "ba̍k-thâu" (商標), "àu-sài" (出界), "te̍k-sî" (出租車), "pa-sū" (巴士車), má-tih (死亡), "gō͘-kha-kī" (騎樓過廊), "ka-po̍k" / "ka-pò͘-mî" (木棉), "[[ko-pi]]" (咖啡) téng-téng.
 
Tâi-ôan Bân-lâm- ū koh-khah chē ê gōa-lâi-gí chioh-sû, kî-tiong siōng chē--ê sī [[Ji̍t-gí]] chioh-sû, pí-lūn kóng: [[o͘-tó͘-bái]], khí-mo͘-chih, [[chu-ná-mih]], tò-sàng, [[sa-sí-mih]]… Che í-gōa, ôan-á khip-siu chi̍t-kóa [[Pêⁿ-po͘-cho̍k]]-gí kah kî-thaⁿ gōa-gí ê sêng-hūn.
 
== Chhù-bī koh ho̍k-cha̍p ê bûn-pe̍h ī-tho̍k ==
Tē 73 chōa:
|}
 
== Bân-lâm- phèng-im hû-hō (a̍h-sī [[phèng-im bûn-jī]] ) ê thâu-cháng ==
 
Múi chi̍t-chióng jîn-lūi [[gú-giân]] lóng ū ka-tī ê im-phiau hē-thóng, bo̍k-chiân, múi chi̍t-chióng gú-giân ê im-phiau hē-thóng lóng sú-iōng [[hû-hō]] lâi kì-lio̍k. Ū-ê gú-giân ê im-phiau hē-thóng siâng-sî chûn-chāi kúi-nā-chióng " [[phèng-im hû-hō]] ", pí-lūn kóng Bân-lâm-gú.
Tē 81 chōa:
Tâi-ôan ū chiâⁿ chē gú-giân ha̍k-chiá chú-tiuⁿ Bân-lâm-gí phèng-im hû-hō mā sī bûn-jī, pí-lūn kóng [[Pe̍h-oē-jī]] to̍h-sī tang-tiong ê chi̍t-chióng. Sū-si̍t, àn-chiàu le̍k-sú ê kak-tō͘ lâi khòaⁿ, Pe̍h-oē-jī chêng-kàu-taⁿ lóng sī hō͘-lâng tòng-chò bûn-jī teh sú-iōng, chí-put-kò, Pe̍h-oē-jī oân-á kū-pī phèng-im ê kong-lêng, só͘-í ū-sî Pe̍h-oē-jī iū-koh pān-ián tio̍h [[im-phiau]] ê kak-sek.
 
=== Tâi-ôan ê Bân-lâm- im-phiau ===
 
Taⁿ Bân-lâm- ê [[im-phiau]] siāng-chió chhiau-kòe 64 chióng ( Iûⁿ Ún-giân / Tiuⁿ Ha̍k-khiam, 1999 nî ), ē-sái kóng sī "pah-pah-khóan". Ū-ê iōng [[chù-im hû-hō]], ū-ê iōng Ji̍t-bûn ê [[Khá-nah]] ( Hàn-jī: 仮名, pau-koah ひらがな kah カタカナ ), koh ū-ê iōng Gān-bûn (Hàn-jī:諺文) hû-hō... Ah siāng-kài chē--ê sī sú-iōng Lô-má-jī. Chóng--sī, bo̍k-chiân lóng iáu-bōe thóng-it. Chōe-chōe chióng phèng-im tang-tiong, siāng-kài sîⁿ-kiâⁿ, sú-iōng jîn-kháu siāng-kài chē--ê, chú-iàu sī Lô-má-jī ê '''[[Pe̍h-ōe-jī]]''' ( Kàu-hōe Lô-má-jī ), '''[[TLPA]]''' kah '''[[Tong-iōng Phèng-im]]'''. Chit 3 chióng phèng-im, tī Tâi-ôan, lâng kóng 3 tōa phài-hē. Kàu taⁿ ûi-chí, 3 tōa phài-hē tang-tiong kan-na Pe̍h-oē-jī ū teh chò bûn-jī sú-iōng.
 
==== Saⁿ tōa phài-hē ê pí-kàu ====
Tē 92 chōa:
1991 nî 8 go̍eh 17 hō, ha̍k-chiá [[Âng Ûi-jîn]], [[Tiuⁿ Jū-hông]], [[Táng Tiong-su]] saⁿ lâng chhōa-thâu sêng-li̍p [[Tâi-ôan Gú-bûn Ha̍k-hōe]]. Bô lōa kú liáu-āu, Tâi-ôan Gú-bûn Ha̍k-hōe tī [[Ē-mn̂g-ōe gú-im hē-thóng|Pe̍h-ōe-jī im-phiau hē-thóng]] ê ki-chhó͘ siōng chè-tēng chhut chi̍t-thò Sin--ê "Tâi-gí Im-phiau" ( phèng-im hû-hō ), hō-miâ "Tâi-gú Im-phiau Hong-àn" ( Taiwan Language Phonetic Alphabet, kán-chheng '''TLPA''' ).
 
Beh chè-tēng TLPA ê gôan-in sī: " (1) Tâi-gí im-phiau ū chin chōe thó, chó͘-gāi Tâi-ôan -giân ê ha̍k-si̍p kah hoat-tián; (2) Pe̍h-ōe-jī bô ôan-chôan sek-ha̍p tiān-náu " ( [http://203.64.42.21/iug/ungian/Chokphin/Lunbun/huhokengcheng/huhokengcheng.htm 台語符號ê競爭─以TLPA kah白話字做例. Iûⁿ Ún-giân] ).
 
TLPA hām Pe̍h-ōe-jī (POJ) siōng chú-iàu ê chha-pia̍t sī: