Tōng-bu̍t Mn̂g-kháu-ia̍h

Tōng-bu̍t sī to-sè-pau ê chin-hu̍t seng-bu̍t, sio̍k tī Tōng-bu̍t-kài (Animalia), iā ū kóng Hō͘-seng-lūi (Metazoa). In sin-ku ê thé-keh keng-kòe hoat-io̍k, kàu-bóe ē chiàm-chhù kò͘-tēng hêng-thé, chóng-sī ū chi̍t kóa oa-ná ē keng-le̍k piàn-thài (metamorphosis) ê kòe-têng. Tōa-hūn tōng-bu̍t lóng sī ūn-tōng-sèng--ê, che ì-sù sī kóng in thang chū-chú tín-tāng. In mā tōa-hūn lóng su-iàu chia̍h ji̍p kî-tha seng-bu̍t-thé he̍k-chiá sī sán-bu̍t lâi seng-chûn, tang-tiong iā ū lē-gōa, sī chi̍t kóa kap kng-ha̍p-sêng seng-bu̍t chiâⁿ kiōng-seng koan-hē ê chióng-lūi.

Só͘ chai-iáⁿ ū hòa-chio̍h ê kì-lio̍k tī iok-lio̍k 542 pah-bān nî chêng Cambria po̍k-hoat sî-kî ê tōng-bu̍t lóng sī hái-seng--ê. Tōng-bu̍t ē-tàng thiah chò chē ê hun-lūi, kî-tiong hâm chek-chui tōng-bu̍t (chiáu-lūi, chhī-leng-lūi, lióng-chhe-lūi, pâ-thiông, hî-lūi); nńg-thé tōng-bu̍t (hâm-á-lūi, o-á-lūi, chiuⁿ-lūi, jiû-hî, lō͘-lê); chat-kha tōng-bu̍t (chhian-kha-lūi, pah-kha-lūi, khu-thiông, ti-tu, chîm-á, hê-á); khoân-chat tōng-bu̍t (tō͘-kún, Gô͘-khî); hái-mî; kap chúi-bó.

Kòe-soán ê bûn-chiuⁿ

Pat-kòa
Pat-kòa, ha̍k-miâ Birgus latro, sī siāng tōa chéng ê lio̍k-tē hē-lūi kiam chiat-chiok tōng-bu̍t. Bûn-hiàn kì-chài ê tōa-sè bô it-tēng. Kin-kù tōa pō͘-hūn ê chu-liāu, siāng tāng kàu 4.1 kong-kin, tn̂g 40 kong-hun, kha nā chhun tn̂g ē-tàng kàu 91 kong-hun. Kang--ê it-poaⁿ pí bó--ê khah tōa chiah. Pat-kòa ki-pún-siōng sī 1 khoán kià-seⁿ-á. Pat-kòa chú-iàu chia̍h kok chióng kóe-chí, pau-koah iâ-chí kap bû-hoa-kó. In Ū-hoat-tō͘ iōng i chho͘-ióng ê "khîⁿ-á" chiong iâ-chí khak kòng phòa, thang chia̍h lāi-bīn ê iâ-iû.

Niù-suh

2018 nî
  • Ha̍k-chiá tī 2 goe̍h 5 ji̍t ê ha̍k-su̍t-chì Nature Ecology & Evolution hoat-piáu chi̍t khoán tī Myanmar ê hó͘-phek lāi-bīn hoat-kiàn ê iok-lio̍k pah-bān tang chêng ê ti-tu-kong seng-bu̍t, hêng-thé ná chhiūⁿ ū bóe-á ê ti-tu.
  • Dendrocerus scutellaris, chi̍t khoán sin chéng ê kak-phang, hông hoat-piáu tī 1 goe̍h 30 ê ha̍k-su̍t-chì Biodiversity Data Journal.

Kòe-soán ê tōng-bu̍t

Tī Kosovo ê Šar Soaⁿ-khu Kok-ka Kong-hn̂g hip ê bé
ê ha̍k-miâ sī Equus caballus, sī 1 khoán toā hêng ê khia-tê (odd-toed ungulate) chhī-leng tōng-bu̍t, sio̍k tī hiān-chú-sî Equidae kho Equus sio̍k 10 chéng lāi-té; ū-sî mā hông tòng-chò iá-bé (wild horse) ê a-chéng Equus ferus caballus. Bé siāng chá sī tiàm tī Bí-chiu chìn-hoà, boé--á tī hia soah khu̍t-chéng; tian-tò tī Europa khah ū hoat-tián. Bé mā sī 1 khoán lo̍h-sèng (domesticated), ū keng-chè kè-ta̍t ê tōng-bu̍t; tī chong-kaù kap sîn-oē mā chin tiōng-iàu.

Lí kám chai-iáⁿ...

Gekko monarchus

Lūi-pia̍t