NebraskaBí-kok ê chi̍t-ê chiu. Siú-húLincoln. Siāng toā ê siâⁿ-chhī sī Omaha.

Nebraska Chiu
State of Nebraska
Flag of Nebraska State seal of Nebraska
Chiu-kî Chiu-chiong
Chhiok-hō: Cornhusker State
Piau-gí: Equality before the law
Map of the United States with Nebraska highlighted
Map of the United States with Nebraska highlighted
Koan-hong gí-giân Eng-gí
Chū-bîn chheng-ho͘ Nebraskan
Siú-hú Lincoln
Siāng-tōa siâⁿ-chhī Omaha
Siāng-tōa to͘-hōe Omaha-Council Bluffs
Bīn-chek Pâi-miâ tē-16
 • Ha̍p-kè 77,354 sq mi
(200,520 km2)
 • Tang-sai khoah 210 lí (340 km)
 • Lâm-pak khoah 430 lí (690 km)
 • % chúi-bīn 0.7
 • Hūi-tō͘ 40° N to 43° N
 • Keng-tō͘ 95° 19' W to 104° 03' W
Jîn-kháu Pâi-miâ tē-37
 • Ha̍p-kè 1,896,190 (2015 est)[1]
 • Bi̍t-tō͘ 24.0/sq mi  (9.25/km2)
Pâi-miâ tē-43
 • Hō͘-kháu siu-ji̍p tiong-ta̍t $44,623 (tē-20)
Koân-tō͘
 • Ko-tiám Panorama Point[2][3]
5,424 ft (1654 m)
 • Pêng-kin 2,600 ft  (790 m)
 • Kē-tiám Missouri Hô[2][3]
840 ft (256 m)
Siat chiu chìn-chêng Nebraska Léng-thó͘
Sin chiu seng-li̍p March 1, 1867 (tē-37)
Chiu-tiúⁿ Pete Ricketts (R)
Hù-chiu-tiúⁿ Mike Foley (R)
Li̍p-hoat Nebraska Li̍p-hoat-hōe
 • Siōng-gī-īⁿ (it-īⁿ-chè)
 • Hā-gī-īⁿ (it-īⁿ-chè)
Chham-gī-goân Deb Fischer (R)
Ben Sasse (R)
Chiòng-gī-īⁿ tāi-piáu Jeff Fortenberry (R)
Brad Ashford (D)
Adrian Smith (R) (lia̍t-toaⁿ)
Sî-khu  
 • tōa-hūn Central: UTC −6/−5
 • panhandle Mountain: UTC −7/−6
ISO 3166 US-NE
Kán-siá NE,
Bāng-chām www.nebraska.gov

Tē-hō-miâ siu-kái

Nebraska sī kó͘ Otoe ōe ê Ñí Brásge (ho͘-im: [ɲĩbɾasꜜkɛ]) he̍k-chiá Omaha ōe ê Ní Btháska (ho͘-im: [nĩbɫᶞasꜜka]) choán--lâi-ê, ì-sù sī "pêⁿ-pêⁿ ê chúi", chí chāi-tē ê Platte Hô.[4]

Tē-lí siu-kái

Pún chiu sī Bí-kok Chêng-hong Sòaⁿ (Frontier Strip) ê chi̍t pō͘-hūn, ūi tī South Dakota ê lâm-pêng, Iowa ê sai-pêng kap Missouri ê sai-pak, nn̄g chiu sio keh Missouri Hô; lēng-gōa mā sī tī Kansas pak-pêng, Colorado ê tang-pak kap Wyoming tang-pêng.

Chiu lāi ū hūn 93-ê kūn. Jîn-chhiá khòa nn̄g-ê sî-khu: tang pòaⁿ-pêng sio̍k Tiong-iong Sî-kan (Central Time); se pêng sī Soaⁿ-khu Sî-kan (Mountain Time).

Ū saⁿ tiâu tōa hô tùi sai-pêng hiòng tang keng-kòe Nebraska: Platte Hô tùi tiong-ng, Niobrara Hô tùi pak-pō͘, Republican Hô tùi lâm-pō͘. Chiàu tē-hêng lâi kóng, Nebraska ē-sài hun nn̄g-ê tōa khu, óa tang-pêng sī sǹg Dissected Till Plains khu, Omaha kap Lincoln nn̄g-ê tōa siâⁿ lóng tī chit pêng; nā sai-pêng sī Great Plains khu.

Nebraska è khì-hāu thang hun chò 2-ê tōa-khu, tang-pòaⁿ-pêng sī sip-jūn tāi-lio̍k khì-hāu, sai-pòaⁿ-pêng sǹg sī pòaⁿ-ta-sò khì-hāu (semi-arid climate). Kui-chiu lóng tī un-tō͘ kiam kàng-chúi ê hong-bīn ū pêng-hián kùi-chiat piàn-hòa, joa̍h-thiⁿ chin joa̍h, kôaⁿ-thiⁿ chin kôaⁿ.

Le̍k-sú siu-kái

Chá-liân tī Nebraska khiā-khí ê goân-chū-bîn pō͘-lo̍k ū Omaha, Missouria, Ponca, Pawnee, Otoe, kap kî-tha chi̍t-kóa Lakota (Sioux) lâng, in chi̍t pō͘-hūn sī tùi tang-pêng î-bîn kòe--lâi.

Au-chiu-lâng tī chit ūi oa̍h-tāng ê sî-chūn, Hoat-kok kap Se-pan-gâ sī chú-iāu tī chia kēng-cheng ê sè-le̍k. 1690 nî-tāi, Se-pan-gâ kiàn-li̍p liáu kap Apache-lâng (ū ùi Nebraska se-pō͘ oa̍h-tāng) ê bō͘-e̍k lâi-óng. 1703 nî, Hoat-kok mā kah Nebraska Missouri Hô tē-khu ê goân-chūn-bûn hoat-tián seng-lí koan-hē. Kàu 1719 nî, koh kah chia ê lâng chhiam liáu chi̍t kóa tiâu-iok.

Se-pan-gâ kap Hoat-kok au-lâi hoat-seng chiàn-cheng, 1720 nî Se-pan-gâ Pedro de Villasur chiong-kun hiòng Nebraska chhut-peng, soah hō͘ kap Hoat-kok kiat-bêng ê Pawnee kap Otoe cho̍k ê lâng phah-pāi.

1762 nî, Hoat-kok tī Chhit-nî Chiàn-cheng tiong, kā Louisiana Léng-thó͘ kòa-niū hō͘ Se-pan-gâ, che chō-sêng Eng-kok kap Se-pan-gâ tī Mississippi Hô tē-khu ê kēng-cheng khai-sí. Eng-kok tī 1773 nî chiū kap Nebraska goân-chū-bûn ū seng-lí lâi-óng, Se-pan-gâ mā phài lâng tī 1794 kap 1795 nî hiòng Missouri Hô thàm-hiám, jî-chhiá tī James Mackay ê niá-chhōa hā ùi Platte Hô chhut-kháu hū-kīn kiàn-li̍p Nebraska siāng chá ê Au-chiu-lâng ke-chhī, in-ê lâng āu-bóe koh tī kin-á-ji̍t Homer siâⁿ hū-kīn khí-chō bo̍k-e̍k-chām.

1819 nî, Bí-kok siat Fort Atkinson chò Missouri Hô͘ sai-pêng thâu chi̍t-ê lio̍k-kun tūn-iâⁿ.

Bí-kok tī 1854 nî 5 goe̍h 30, kun-kù Kansas-Nebraska Hoat-àn, Kansas kap Nebraska Léng-thó͘ kiàn-li̍p. Kî-tiong Nebraska Léng-thó͘ pau-koat liáu kin-á-ji̍t ê Colorado, North Dakota, South Dakota, Wyoming kap Montana. Léng-thó͘ siú-hú sī Omaha.

Nebraska koh tī 1867 nî 3 goe̍h kái siat chò Bí-kok tē-37-ê chiu, hit-tong-sî siú-to͘ tùi Omaha sóa kòe Lancaster (āu-lâi kái miâ Lincoln). 1873 nî 8 goe̍h 5 ji̍t, Pawnee kap Sioux nn̄g cho̍k tī Massacre Canyon sio-thâi.

 
1898 nî ê Gōa-Mississippi Phok-lám-hōe siòng-phìⁿ.

19 sè-kí bóe-kî, chin chē Hui-chiu-hē Bí-kok-lâng î-bîn tùi lâm-pêng hiòng pak î-bîn, Nebraska sī in chiân-óng kî-tiong chi̍t ūi. Chia-ê î-bîn khì hia liáu-āu, tōa-hūn chò kang seng-oa̍h.

1898 nî 6 goe̍h kàu 11 goe̍h kî-kan, Gōa-Mississippi Phok-lám-hōe (Trans-Mississippi Exposition) tī Omaha kí-pān.

O͘-lâng tī Omaha siū tio̍h chha-pia̍t tùi-thāi, chit ūi mā piàn chò sī bîn-khoân ūn-tōng ê oa̍h-tāng tē-tiám chi it. Kàu 1960 nî-tāi, Bí-kok goân-chū-bîn ê ūn-tōng mā tī chiu lāi liû-hêng khì--lâi.

Jîn-kháu siu-kái

 
Nebraska ê jîn-kháu bi̍t-tō͘.

Kun-kù Bí-kok Phó͘-cha Kio̍k (United States Census Bureau) ê ko͘-sǹg, Nebraska tī 2014 nî-tiong jîn-kháu ū 1,881,503 lâng.

Kun-kù 2010 nî ê phó͘-cha, 86.1% ê Nebraska chiu-bîn sī pe̍h-lâng, kî-tiong lāi-bīn hui-Se-pan-gâ-hē chiàn 82.1%; nā o͘-lâng chiàm 4.5%; Bí-chiu goân-chū-bîn chiàm 1.0%; A-chiu-lâng chiàm 1.8%; Hawaii kap kî-tha Thài-pêng-iûⁿ goân-chū-bîn ū 0.1%.[5]

Keng-chè siu-kái

Kun-kù Keng-chè Hun-sek Kio̍k (Bureau of Economic Analysis) kè-sǹg Nebraska tī 2014 nî ê chiu-lāi chóng seng-sáng (GDP) ū 992 ek bí-kim.[6] In chú-iàu lông-sán ū gû-bah, ti-bah, hoan-be̍h, kap tōa-tāu téng-téng. Kî-tha pí-lūn thih-lō͘ kap khah-chhia ūn-su-gia̍p, chè-chō-gia̍p, thong-sìn mā sī hoat-ta̍t.

Chiàu 2015 nî 4 goe̍h sò͘-jī, Nebraska sit-gia̍p-lu̍t sī 2.5%, sī kok-lāi siāng kē[7]. 2015 nî pún chiu siāng-chē lâng chò ê khang-khòe sī kiān-khong chiàu-kò͘ kap siā-hōe hû-chō͘ (health care and social assistance) sán-gia̍p.[8]

Kau-thong siu-kái

Liân-ha̍p Thài-pêng-iûⁿ Thih-lō͘ (Union Pacific Railroad) kong-si chóng-pō͘ siat ùi Omaha. Kî-tha ùi pún chiu teh ūn-chok ê chú-iàu thih-lō͘ koh ū Amtrak, BNSF Railway. Ka-na-tah Thài-pêng-iûⁿ Thih-lō͘ (Canadian Pacific Railway) kap Iowa Chiu-chè Thih-lō͘ (Iowa Interstate Railroad).

Thong-kòe Nebraska ê chiu-chè kong-lō͘ ū I-76, I-89, I-129, I-180, I-380, kap I-680.

Chham-khó siu-kái

  1. "Table 1. Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 to July 1, 2015" (CSV). U.S. Census Bureau. December 26, 2015. December 26, 2015 khòaⁿ--ê. 
  2. 2.0 2.1 "Elevations and Distances in the United States". United States Geological Survey. 2001. October 24, 2011 khòaⁿ--ê. 
  3. 3.0 3.1 Elevation adjusted to North American Vertical Datum of 1988.
  4. Koontz, John. "Etymology". Siouan Languages. November 28, 2006 khòaⁿ--ê. 
  5. "Nebraska QuickFacts from the US Census Bureau". Quickfacts.census.gov. October 18, 2012 khòaⁿ--ê. 
  6. Total Gross Domestic Product by State for Kansas, FRED.
  7. Local Area Unemployment Statistics, U.S. Bureau of Labor Statistics.
  8. "Major industries with highest employment, by state, 1990-2015". Bureau of Labor Statistics. U.S. Bureau of Labor Statistics. 2016-08-05. 2017-01-23 khòaⁿ--ê.