A-má-káng

A-má-káng (Hôa-gí: 汞齊; Eng-gí: amalgam) sī chúi-gîn (mercury) kap 1-kóa-á kî-thaⁿ kim-sio̍k ê ha̍p-kim (alloy). A-má-káng sī khí-kho thūn chiù-khang chiâⁿ phó·-phiàn ê châi-liāu chi-it, ū pah-gōa-tang ê le̍k-sú--á. Khí-kho teh iōng ê a-má-káng sī chúi-gîn kap gîn (silver), siah (tin), kiau tâng (copper) ê ha̍p-kim, ū-sî ē-koh ka-siōng kî-thaⁿ chió-liōng ê kim-sio̍k, hó-pí-sī sin (zinc), palladium, téng-téng. Tī-chia ài kiông-tiāu, a-má-káng kap a-má-káng a-lò·-ì (gîn-hún, amalgam alloy) sī bô-kâng ê; a-má-káng a-lò·-ì kap chúi-gîn keng-kòe hùn-ha̍p (amalgamation) chiah chiâⁿ-chòe a-má-káng. Só·-í lūn-chin-kóng thūn tī chhùi-khí--ê í-keng m̄-sī gîn-hún, sī gîn-hún kap chúi-gîn ê hùn-ha̍p-bu̍t kiò-chòe a-má-káng. Ē-kha khai-sí, sú-iōng khah chèng-khak ê a-má-káng lâi chhú-tāi it-poaⁿ bîn-chióng só·-kóng ê gîn-hún.

Tú hùn-ha̍p--chut-lâi ê a-má-káng sī nńg--ê, ū khó-sok-sèng (plasticity), chiâⁿ lī-piān lâi kā thūn--jip-khí chhia hó-sè ê chiù-khang. Kòe kúi hun-cheng āu i to̍h pìⁿ tēng, chiâⁿ-chòe a-má-káng ê thiⁿ-pó·-bu̍t. Chit-chióng a-má-káng thiⁿ-pó·-bu̍t in-ūi ū gîn-sek phú-á-sek ê gōa-koan, khah-bô hó-khòaⁿ, lóng hông sú-iōng tī āu-piah-khí, chiâⁿ hán-tit iōng-tī thâu-chêng-khí.

Le̍k-sú

Khí-kho ê a-má-káng a-lò·-ì

Sêng-hūn

Chú-iàu ê hòa-ha̍k sêng-hūn sī gîn kap siah, kî-thaⁿ iah ē-sái ka-ji̍p tâng, sin, kim, palladium, indium, kap chùi-gîn, m̄-koh bē-sái pí gîn kap siā ka--khí-lâi ê liōng khah-chē.

Ka-ji̍p sin ē-sái pang-chàn a-má-káng a-lò·-ì ê seng-sán chè-chō. M̄-koh a-má-káng tī chhùi--nih thūn liáu, sin ē ín-khí thè-oàⁿ ê phòng-tiòng (delayed expansion).

Ka-ji̍p tâng ē-sái cheng-ka a-má-káng tú-te̍k chhiūⁿ-sian ê lêng-le̍k.

Chè-chō

Lathe-cut a-lò·-ì ê chè-chō hong-sek:

Tāi-seng kā sêng-hun kim-sio̍k ka-jia̍t iûⁿ chò-hóe, tò ji̍p-khì bô·-á, chiâⁿ-chò a-lò·-ì. A-lò·-ì tau̍h-tau̍h-á hō· liâng, sán-seng chú-iàu Ag₃Sn (γ phase) kap pō·-hūn Cu₃Sn.
A-lò·-ì goân-choân léng liáu-aū, koh ka-jia̍t kàu 400℃, î-chhî 6 kàu 8 tiám-cheng, hō· Ag₃Sn ê hun-pò· kēng-ka chiâu-chê.
Koh-lâi ēng chhia-chhn̂g kā a-lò·-ì chhiat-siah chò iù-iù-ìu ê thih-sap-iù-á. Sap-iù-á ê tōa-sió chiâⁿ tiōng-iàu, ài ēng thai-táu lâi kòe-tiû, koh ēng bō-á lâi géng-bo̍ah.
Tú-chiah chhiat-siah hó· ê a-lò·-ì amalgamate kap kiat-tēng chiâⁿ-kín. Sió-kóa-á se̍k-sêng (aging) tùi sán-phín ê pó·-chû-kî-hān ū-sū-sái. Se̍k-sêng tī pō·-pêng sek-lāi un-tō· hoān-sè ài kúi-á lé-pài he̍k kúi-á kó·-go̍eh. Jîn-kang se̍k-sêng kā khǹg-tī 60℃ kàu 100℃ 1 kàu 6 tiám-cheng tio̍h ē-saí-tit.

Îⁿ-kiû-hêng hún-lia̍p a-lò·-ì ê chè-chō hong-sek:

Tāi-seng kā sêng-hun kim-sio̍k ka-jia̍t iûⁿ chò-hóe, koh-lâi tī bi̍t-pì ê khong-kan ēng ko-ap ê pun-tōaⁿ-sèng khì-thé, keng-kòe chi̍t-ê li̍h-phāng iù-iù-iù kā phùn--chhut-khì lēng-chi̍t-ê bi̍t-pì ê khong-kan. Kin-kù só· sú-iōng ê khì-thé kah iûⁿ-iûⁿ ê a-lò·-ì chi-kan ê piáu-bīn tiuⁿ-la̍t ê bô-kâng, só· phùn--chhut-lâi ê hún-lia̍p ē-sī î--ê he̍k sió-khóa-á bô kui-chek ê î-kiû-hêng.

Gîn-siā a-lò·-ì

Khí-kho ê a-má-káng a-lò·-ì chú-sêng-hūn sī gîn kap siah. Chè-chō ê sî, siah só·-chiàm ê pí-lu̍t chiâⁿ tiōng-iàu, ài î-chhî tī 27% chó-iū, tī iûⁿ-ha̍p āu ta̍uh-ta̍uh-á kàng-un kàu 480℃ chi-hā, chiah-ē sán-seng Ag₃Sn (γ phase), si̍t-bu̍t-siōng siah ê pí-lu̍t tī 26% kàu 30% hoān-ûi chi-lāi. Chhun--ê 73% chó-iū sī gîn, he̍k chú-iàu sī gîn koh ka-siōng chió-liōng ê kî-thaⁿ kim-sio̍k.

Chhiau-kòe-chē he̍k siuⁿ-kòe-chió ê siah tùi lo̍h-bóe ê a-má-káng ê sèng-chit ū bô-hó ê éng-hióng. Siah ê pí-lu̍t chhiau-chhut hoān-ûi, Ag₃Sn (γ phase) ê liōng ē kiám-chió, tì-sú a-má-káng ê sèng-chit piàn-bái.

Gîn nā chēng-ka, a-má-káng kiat-tēng (setting) ê sî-kan kiám-chió. Siah nā chēng-ka, a-má-káng ê kiông-tō· (strength) kiám-jio̍k, creeping chēng-ka.

Thiam-ka palladium ē-sái pang-chàn ki-hâi sèng-chit (mechanical properties) kap tú-te̍k seⁿ-sian (corrosion resistance).

A-má-káng ê géng-bo̍ah kap hùn-ha̍p

Kē-tâng a-lò·-ì

A-má-káng a-lò·-ì the̍h-lâi kah chúi-gîn tâng-chê géng-bo̍ah kap hùn-ha̍p (amalgamation), chúi-gîn khai-sí kah a-lò·-ì hún-lia̍p piáu-bīn ê gîn kap siah khí hoán-èng sán-seng Ag₂Hg₃ (γ₁ phase) kap Sn_7-8Hg (γ₂ phase).

Chit-ê γ₁ kap γ₂ phase ê cheng-thé tng-teh hêng-sêng ê sî, a-má-káng sī siong-tùi nńg-joán, hó chiⁿ-ah kap tiau-khek. Soah--lo̍h-lâi a-má-káng ē pìⁿ tēng, bē-tàng koh chiⁿ-ah kap tiau-khek. Ùi géng-boa̍h kiat-sok kàu a-má-káng kiat-tēng, chit-toāⁿ sî-kan kiò-chò khang-khòe sî-kan (working time).

Ēng-lâi kah a-lò·-ì géng-boa̍h ê chúi-gîn bô-kàu-gia̍h, só·-í goân-té ê Ag₃Sn (γ phase) iah-ū chhun. Chit-ê kē-tâng (low-copper) a-lò·-ì kap chúi-gîn hoán-èng ê kòe-têng ē-sái ēng ē-kha chit-ê hoán-èng-sek lâi piáu-sī:

Ag₃Sn (γ phase, chhiau-kòe-liōng) + Hg --> Ag₂Hg₃ (γ₁ phase) + Sn_7-8Hg (γ₂ phase) + Ag₃Sn (γ phase, bī-hoán-èng)

Tī hó-liáu-á chiⁿ-ah ê a-má-káng lāi-té, chú-iàu ê cheng-thé sī Ag₂Hg₃ (γ₁ phase), chha-put-to chiàm thé-chek ê 54% chì 56%. γ kap γ₂ phase hun-pia̍t chiàm 32% chì 35% kap 11% chì 13%.

Koân-tâng a-lò·-ì

Koân-tâng ê a-má-káng a-lò·-ì koh hun-chò hùn-ha̍p-hêng kap tan-it-cho·-sêng-hêng nn̄g-chióng. Hùn-ha̍p-hêng ê hún-lia̍p hêng-chōng kap cho·-sêng bô sio-siâng, in sī gîn-siah kap gîn-tâng hún-lia̍p hùn-ha̍p chò-hóe. Gîn-siah hún-lia̍p ê cho·-sêng tī tāi-pō·-hūn ê sán-phín lóng sio-siâng, m̄-koh gîn-tâng hún-lia̍p ê cho·-sêng tio̍h piàn-hòa khah-chē. Tan-it-cho·-sêng-hêng ê hún-lia̍p sī îⁿ-kiû-hêng--ê, cho·-sêng mā it-lu̍t.

Kē-tâng kap koân-tâng ê chú-iàu bô-kâng m̄-nā-sī hâm tâng liōng ê bô-kâng, jî-sī khah-chē ê tâng tùi a-má-káng siu-ho̍k-thé ê hāu-kó. Tī γ₂ phase sán-seng āu kúi-tiám-cheng lāi, sek-tòng sò·-bo̍k ê tâng ē kā γ₂ phase siau-tû. γ₂ phase sī a-má-káng siāng chhùi-jio̍k koh siāng-gâu seⁿ-sian ê pō·-hūn, sī a-má-káng siu-ho̍k-thé siū-miā kiám-chió ê goân-in chi-it.

Hùn-ha̍p-hêng koân-tâng a-lò·-ì kap chúi-gîn ê hoán-èng

Tâng, gîn kap siah iûⁿ tī chúi-gîn ê têng-tō· bô-kâng, tâng siāng-sió, koh-lâi gîn, siah siāng-tōa. In-chhú chúi-gîn tāi-pō·-hūn ē kah gîn-siā a-lò·-ì hún-lia̍p hoán-èng, hui-siông-chió ê liōng chiah kah gîn-tâng hoán-èng. Gîn-siah hu̍n-lia̍p ê piáu-bīn pō·-hūn kap chúi-gîn hoán-èng sán-seng γ₁ kap γ₂ phase, lāi-té iáu-ū bī-hoán-èng ê gîn-siah. Soah--lo̍h-lâi, gîn-siah hún-lia̍p piáu-bin̄ ê γ₂ phase liâm-mi kah gîn-tâng hún-lia̍p hoán-èng sán-seng Cu₆Sn₅, ia̍h-tio̍h-sī eta (η) phase ê tâng-siah hē-thóng, kap γ₁ phase ê Ag₂Hg₃. Chit-kóa hoán-èng kòe-têng ē-sái iōng ē-kha nn̄g-tiâu hoán-èng-sek piáu-sī:

Ag₃Sn + Ag-Cu + Hg --> Ag₂Hg_{3 (γ₁) + Sn_7-8Hg (γ₂) + Ag₃Sn + Ag-Cu}

kap

Sn_7-8Hg (γ₂) + Ag-Cu --> Cu₆Sn₅(η) + Ag₂Hg_{3 (γ₁)}