Tông-si

Tông-si (唐诗), sī Hàn-bûn ê 1-chióng bûn-ha̍k thé-châi, chhut-hiān tī Tiong-kok kó·-tāi ê Tông-tiâu. Tông-sī hêng-bûn kang-chéng, khòaⁿ-tiōng ūn-lu̍t, tan kù ê jī-sò· lâi kóng, pun-chòe ngó·-giân-si kah chhit-giân-si; àn-chiàu si ê phian-hok, koh ē-tit ka pun-chòe cho̍at-kù, lu̍t-si kah ga̍k-hú.

Bô kāng sî-tāi chhòng-chok ê si-bûn, hong-keh mā bô kāng-khóan. Chóng--ê lâi kóng, Tông-si pun-chòe sì-ê kai-tōaⁿ: chá-Tông, sēng-Tông, tiong-Tông kah bóan-Tông (初唐、盛唐、中唐、晚唐).

Chá-Tông sî-tāi

Tī chá-Tông sī-tāi ê chho·-kî, si-jîn ki-pún sī kè-sêng Lâm-tiâu kiong-thé-si ê hong-keh, iōng-sû chō-kù khah hi-hoa khang-phàⁿ (绮丽空洞), tāi-piáu hong-keh sī siōng-koan-thé (上官体), chú-iàu ê si-jîn ū Lí Sè-bîn (李世民), Gû Sè-lâm (虞世南), Thú Liāng (禇亮), Lí Pek-iok (李百药), Siōng-Koan-gî (上官仪), Siōng-Koan-Óan-jî (上官婉儿) téng-téng ê jîn-bu̍t.

Chá-Tông tiong-kî, khah ū-miâ ê si-jîn tāi-piáu sī bûn-chiong sù-iú (文章四友) kah Sòng-Sím-thé (沈宋体). Bûn-chiong sù-iú to̍h-sī Lí Kiāu (李峤), So· Bī-tō (苏味道) Chhui Iông (崔融) kah Tō· Sím-giân (杜审言) 4-ê lâng. Sòng-Sím-thé ê tāi-piáu jîn-bu̍t sī Sím Chôan-kî (沈佺期) kah Sòng Chi-būn (宋之问). In sui-jiân chē-chió lóng ū bat-tio̍h kiong-thé-si ê àu-bī (Hôa-gí:不良习气), put-jī-kò ū-tang-sî-á mā ē chhut chi̍t-kóa-á biâu-siá chin-si̍t chêng-kám ê hó si-bûn.

Chá-Tông sî-tāi khah mńg-khî ê si-jîn chú-iàu sī Ông Chek (王绩) kah chho·-Tông sù-kia̍t (初唐四杰) ê Ông Pu̍t (王勃), Iûⁿ Kéng (杨炯), Lô· Chiàu-lîn (卢照邻) kah Lo̍k Bin-ông (骆宾王)chià 5-ê lâng. In that-tû (Hôa-gí:剔除) hia-ê beh-sí-nā-haiⁿ ê kiong-têng-si chin-chiàⁿ ah-bī (Hôa-gí:蹩腳) ê hong-keh, iōng chin-si̍t ê kám-siū teh biâu-siá hiān-si̍t ê seng-o̍ah.

Tân Chú-gông (陈子昂) sī Tông-si chhòng-chok siāng-khai-sí ê sī-chūn, tī-leh si-bûn kái-kek chit hong-bīn, kòng-hiàn chin-chiàⁿ tōa ê si-jîn, i chêng-keng tōa-tàⁿ lâi kái-liông si-bûn ê hong-keh. I siá--ê si, chhio-tiô kiam khek-phek, súi-khùi koh sèng-keh. Ē-sái kóng Tân Chú-gông sī liân-chiap chá-Tông kah sèng-Tông sî-kî kài tiōng-iàu, kài úi-tāi ê si-jîn.

Sēng-Tông

Sēng-Tông sî-kî, choh si ê phài-hē chiâⁿ chē.

Sēng-Tông chho·-kî ê si-jîn, lán chai-iáⁿ--ê, ū Tiuⁿ Kiú-lêng (张九龄), Ông Hàn (王翰), Ông Oan (王湾) kah ngô·-tiong sù-iú ê Hō Ti-chiong (贺知章), Pau Iông (包融), Tiuⁿ Hiok (张旭) Lâu Sīn-hu (刘昚虚).

Tiân-gôan-phài (田园诗派) ê si-jîn, ū Bēng Hō-jiân (孟浩然), Ông Ûi (王维), Tû Kong-hi (储光羲), Siông Kiàn (常建), Chó· Ióng (祖咏), Phôe Te̍k (裴迪), Kî Bû-chiâm (綦毋潜), Khu Ûi (丘为) téng-téng.

Pian-kiong-phài ê (边塞诗派), ū Ko Sek (高适), Gîm Som (岑参), Ông Chhiong-lêng (王昌龄), Ông Chi-hòan (王之涣), Chhui-hó (崔颢), Lí Him (李欣) téng-téng.

Sin-jîn Lí Pe̍k (李白), lâng kiò "si-sian" (诗仙), i choh kòe chiok-chōe kah tng-sî ê koaⁿ-tiûⁿ, siā-hōe iú-koan ê su-chêng-si5，piáu-hiān chhut hui-hôan ê phāu-hū kah móa-pak ê kek-chêng, í-ki̍p hô-kiap ê khì-khài. I ê si tāi-piáu tio̍h sēng-Tông sî-kî ê koa-si hit-chióng chhiong-móa tàu-chì kah phāu-hū ê chú-tê.

Sēng-Tông sî-kî, lēng-gōa 1-ūi úi-tāi ê si-jîn sī Tō· Hú (杜甫), lâng kiò si-sèng (诗聖), i siá--ê si tōa-to-sò· sī hóan-èng tng-sî siā-hōe tòng-lōan, koaⁿ-tiûⁿ o·-àm, jîn-bîn khó·-chhó· chit-chióng ê hiān-si̍t chêng-hêng, só·-í i ê si mā hō· lâng kā pí-lū chòe sú-si (史诗). Tō· Hú iū-koh sī "sin-ga̍k-hú" si-thé ê khui-lō·-lâng. I ê ga̍k-hú-si, chhiok-sêng tio̍h āu--lāi tiong-Tông sî-tāi sin-ga̍k-hú si-thé ê ūn-tòng.