Bûn-jī hē-thóng

Chi̍t-pîng "Bûn-jī hē-thóng" ê ia̍h-bīn sī pe̍h-ōe-jī, ū hàn-jī liân-kiat"文字系統" ê ia̍h-bīn tī chi̍t-hāng tiám-chhut.

Koan-hē tiān-náu ê "bûn-jī" chu-liâu, khòaⁿ bûn-jī (tiān-náu).

Bûn-jī hē-thóng sī iōng tô·-hêng lâi kì-lok gí-giân ê hē-tóng. Chit chióng tô·-hêng, it-poaⁿ kiò-chòe bûn-jī. 1-ê gí-giân ē-sài iōng 1-chóng í-siōng ê bûn-jī hē-thóng lâi piáu-ta̍t. 1-ê bûn-jī hē-thóng ē-sài iōng tī 1-chóng í-siōng ê gí-giân. 1 thò bûn-jī hē-thóng kap 1-chóng gí-giân sio-kap ê sî, su-iàu 1-thò chiàⁿ-jī-hoat.

Bûn-jī hē-thóng it-poaⁿ ē-sài chho· hun chòe 3-lūi. Piáu-ì bûn-jī (logographic), Im-chiat bûn-jī (syllabic) kap Phèng-im bûn-jī (alphabetic).

Bûn-jī hē-thóng ê le̍k-sú

Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Piáu-ì/Tô·-siōng (Logographic) bûn-jī hē-thóng

Tī piáu-ì bûn-jī hē-thóng lāi, ki-pún-siōng 1-ê jī tio̍h tāi-piáu 1-ê oân-chéng ê kài-liām iah-sī ì-sù. Ūi-tio̍h beh piáu-ta̍t kap siá 1-ê gí-giân só·-ū ê kài-liām/ì-sù, su-iàu chin-chē bô-kâng ê jī. Kah phèng-im bûn-jī hē-thóng pí-khì-lâi, beh o̍h iōng piáu-ì bûn-jī siá 1-ê gí-giân ài ke poē chin-chē jī. Che sī piáu-ì bûn-jī ê 1-ê khat-tiám. In-ùi piáu-ì bûn-jī ê jī kap ì-sù sī sio-kap chò-hoé--ê. Kâng-khoán 1-thò piáu-ì bûn-jī hē-thóng chiáu-kóng ē-sài iōng-lâi siá bô-kâng-khoán ê gí-giân. M̄-koh, si̍t-chè siōng 1-thò piáu-ì bûn-jī tiāⁿ-tiāⁿ ka-na ē-sài tī chin oá ê gí-giân tiong-kan sio-thong. Pí-lūn kóng hàn-jī kap hàn-gí hē-thóng ê gí-giân. Che sī in-ùi SYNTAX ē hān-chè 1-ê piáu-ì bûn-jī ê thong-iōng-sèng. Ji̍p-pún-oē kap Hân-kok-oē lóng ū iōng hàn-jī, chia-ê hàn-jī ê ì-sù kap hàn-gí hē-thóng ê ì-sù chin-oá. M̄-koh, che 2-ê gí-giân kap hàn-gí chha chin-hn̄g. Só·-í, iōng hàn-jī siá ê hàn-gí bûn-jī tùi Ji̍p-pún-lâng kap hân-kok-lâng lâi kóng bô-hoat-tō lí-kái.

Siōng tiōng-iàu ê piáu-ì bûn-jī hē-thóng sī hàn-jī. Kó·-chá ê Egypt bûn kap Maya bûn mā sī piáu-ì bûn-jī. M̄-koh chit 2-chióng bûn-jī í-kēng bô-leh-iōng--ah.

Im-chiat (Syllabic) bûn-jī hē-thóng

Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.

Phèng-im (Alphabetic) bûn-jī hē-thóng

1-ê phèng-im bûn-jī hē-thóng iōng 1-koá jī-bó lâi siá 1-ê gí-giân. Chia-ê jī-bó kap chit-ê gí-giân ê im-sò· ū siong-tong ê koan-hē. 1-ê lí-sióng ê phèng-im bûn-jī hē-thóng jī-bó kap im-sò· sī 1-ê tùi 1-ê tùi hó-hó: ē-hiáu siá tio̍h ē-hiáu tha̍k, ē-hiáu-tha̍k tio̍h ē-hiáu siá.

Bûn-jī hē-thóng hun-lūi

Type of writing system	What each symbol represents	Example
Piáu-ì	morpheme	Hàn-jī
Im-chat	syllable	Katakana
Pheng-im	Im-sò·	Latin
Abugida	consonant+vowel, vowel	Devanagari
Abjad	consonant	Arabic
Featural	phonetic feature	Korean