Tiān-tiûⁿ
Tiān-tiûⁿ (電場) sī chûn-chāi tī tiān-hō chiu-ûi ē-sái thôan-tē tiān-hô kap tiān-hô chi-kan kau-hō͘ chok-iōng ê bu̍t-lí-tiûⁿ. Tiān-tiûⁿ sī sán-seng chū tiān-hô, ia̍h-sī sûi sî-kan piàn-hòa ê chû-tiûⁿ. Tiān-tiûⁿ kap chû-tiûⁿ lóng sī tiān-chû-la̍t ê tián-hiān, jî-chhiáⁿ tiān-chû-la̍t chū-jiân ê sì chióng ki-pún-la̍t ê chi̍t chióng.
Tiān-tiûⁿ tī bu̍t-lí léng-e̍k ê chin-chē hong-bīn lóng chiok tiōng-iàu, tī tiān-ki kho-ki mā ū si̍t-chè ê èng-iōng. Tùi goân-chú ê chhioh-tō͘ lâi khòaⁿ, tiān-tiûⁿ sī chō-sêng goân-chú-hu̍t kap tiān-chú hō͘-siong khip-ín ê goan-in, i kā chit nn̄g hāng pa̍k chò-hóe, jiân-āu goân-chú chi-kan ê la̍t iū sán-seng hòa-ha̍k-kiat-ha̍p.
Tiān-tiûⁿ tī sò͘-ha̍k-siōng ê tēng-gī sī chi̍t-ê kap khong-kan tiong kok tiám ū koan-hē ê hiòng-liōng-tiûⁿ; i ê liōng sī si-ka tī chhì-giām-tiān-hô téng, múi tan-ūi tiān-hô ê la̍t; i ê hong-hiòng tō sī chit-ê la̍t ê hong-hiòng. Tiān-tiûⁿ ê tō-chhut SI tan-ūi sī bó͘-lú-to͘h múi kong-chhioh (V/m), che mā tú-á-hó sī netwon múi coulomb (N/C).
It-poaⁿ biâu-su̍t
siu-káiTiān-tiûⁿ-sòaⁿ
siu-káiTiān-tiûⁿ-sòaⁿ sī chi̍t tiâu chi̍t tiâu hi-kò͘ ê sòaⁿ, sī têng-hiān tiān-tiûⁿ ê chi̍t chióng hong-sek.
- Tī tiān-tiûⁿ-sòaⁿ téng-koân jīm-hô chi̍t tiàm ê hong-hiòng tō sī tiān-tiûⁿ ê hong-hiòng.
- Tiān-tiûⁿ-sòaⁿ tī khong-kan tiong ê bi̍t-tō͘ tāi-piáu tiān-tiûⁿ ê kiông-tō͘.
- Tī tiān-tiûⁿ-sòaⁿ ê hoān-ûi lāi chēng-chí sek-hòng ê chiàⁿ tiám-tiān-hō, i ê lō͘-kèng tō sī tiān-tiûⁿ-sòaⁿ.
Chēng-thài tiān-hō sán-seng ê tiān-tiûⁿ-sòaⁿ, koh ū kúi-nā tiōng-iàu ê sèng-chit:
- Tiān-tiûⁿ-sòaⁿ sī hoat-goân chū chiàⁿ tiān-hō, soah-bóe î hū tiān-hō.
- Tiān-tiûⁿ-sòaⁿ kap tō-thé ê piáu-bīn sûi-ti̍t.
Chit ê kài-liām sī Eng-kok bu̍t-lí-ha̍k-ka Michael Faraday hoat-bêng--ê. I khah-chá sī iōng le̍k-sòaⁿ
Sò͘-ha̍k-biâu-su̍t
siu-káiGauss tēng-lu̍t sī teh kóng tiān-hô án-chóaⁿ sán-seng tiān-tiûⁿ. Faraday kám-èng tēng-lu̍t sī teh kóng sûi sî-kan teh piàn-hòa ê chû-tiûⁿ án-chóaⁿ sán-seng tiān-tiûⁿ. Chit nn̄g tiâu tēng-lu̍t ha̍p chò-hóe, tō kàu lán tēng-gī tiān-tiûⁿ ê hêng-ûi--ah. Put-lî-kò, kì-jiân chû-tiûⁿ mā ē-sái piáu-ta̍t chò tiān-tiûⁿ ê hâm-sò͘, che nn̄g chióng tiûⁿ tio̍h-ài thàu-lām chò-hóe, piàn-sêng Maxwell hong-têng-cho͘, i kā nn̄g ê tiûⁿ khòaⁿ sī tiān-hô kap tiān-liû ê hâm-sò͘.
Chēng-tiān-ha̍k
siu-káiChēng-tiān-ha̍k sī gián-kiú tiān-hō chēng-thāi (tiān-hô lóng bōe tín-tāng) chit khoán te̍k-sû chōng-hóng ê ha̍k-būn. Chēng-tiān-ha̍k, tō bōe chhut-hiān Maxwell-Faraday kám-èng hāu-èng. Chhun--ê nn̄g tiâu hong-têng-sek (Gauss tēng-lu̍t í-kip bô kám-èng hāng ê Faraday tēng-lu̍t ) tàu-chò-hóe tō téng-î Coulomb tēng-lu̍t, i kóng chi̍t ê khiā tī , tiān-hō-liōng sī ê chit-tiám tùi chi̍t ê khiā tī , tiān-hō-liōng sī chhut-la̍t: kî-tiong sī chin-khong tiān-iông-lu̍t, tan-ūi sī C2 m−2 N−1. Nā tiān-hō sī hun-pò͘ tī kài-chit lāi-bīn, tio̍h-ài ōaⁿ-chò sī kài-chit ê tiān-iông-lu̍t, .
Sio-tha̍h goân-lí
siu-káiIn-ūi Maxwell hong-têng-cho͘ sī sòaⁿ-sèng--ê, só͘-í tiān-tiûⁿ ē-sái àn-chiàu hiòng-liōng ê hong-sek sio-tha̍h, iā tō sī boán-chiok sio-tha̍h goân-lí. Chit-ê goân-lí sī teh kóng: in-ūi chit-tui tiān-hô tī bó͘ chi̍t tiám só͘ chō-sêng ê chóng tiān-tiûⁿ, téng-î kok-piat tiān-hô tan-to̍k chûn-chāi sî tī hit chi̍t tiám só͘ chō-sêng ê tiān-tiûⁿ chi chóng-hô. Kè-sǹg kúi-nā tiám-tiān-hô só͘ chō-sèng chi tiān-tiûⁿ ê sî, chit chióng goân-lí tō piàn-kah chin hó ēng. Iōng sò͘-ha̍k-sek lâi siá, siat-sú tiān-hô hun-pia̍t khiā tī khong-kan-tiong ê bōe tín-tāng, mā bô tiān-liû ê chûn-chāi, nā-án-ne sio-tha̍h goân-lí kóng, kiat-kó ê tiān-tiûⁿ sī ta̍k-ê tiám-tiān-hô sán-seng ê tiān-tiûⁿ ê chóng-hô, kî-tiong ê tiān-tiûⁿ ē-sái iōng Coulomb tēng-lu̍t siá, só͘-í Chit tiâu kong-sek mā hō͘ lán ē-tàng kè-sǹg liân-sio̍k tiān-hô hun-pò͘ só͘ tì ê tiān-tiûⁿ, tī chiah ê sī tiān-hō bi̍t-tō͘, i ê SI tan-ūi sī coulomb múi li̍p-hong kong-chhioh (C/m3). Khiā tī tiám ê sè-lia̍p-á thé-chek tiong, ū tiān-hō-liōng , i sán-seng ê tiān-tiûⁿ ē-sái khòaⁿ-chò sī tiám-tiān-hō sán-seng--ê, só͘-í i tī tiám chō-sêng ê tiān-tiûⁿ tō sī kā só͘-ū chit khoán sè-lia̍p-á thé-chek kòng-hiàn ê tiān-tiûⁿ ka-ka--khí-lâi, khiā-sǹg-kóng sī tùi choân-pō͘ thé-chek chò chek-hun, tō sī kui-ē tiān-hō hun-pò͘ chō-sêng ê tiān-tiûⁿ:
Tiān-ūi
siu-káiJû-kó hē-thóng sī ún-tēng-thài--ê (Eng-gí: steady state), chû-tiûⁿ mā bōe sûi sî-kan piàn-hòa, án-ne àn-chiàu bô tiān-chû kám-èng sî ê Faraday tēng-lu̍t, , tiān-tiûⁿ sī bô-soân-ê. Nā sī chit khoán chêng-hêng, lán ē-tàng tēng-gī tiān-ūi, , i sī chi̍t ê sûn-liōng tiûⁿ, pēng-chhiáⁿ boán-chiok . Khong-kan tiong nn̄g tiám tiān-ūi ê chha kiò-chò tiān-ūi-chha (ia̍h tiān-ap).
Iáu-m̄-koh it-poaⁿ ê tiān-tiûⁿ bô-hoat-tō͘ kap chû-tiûⁿ hun-khui lâi biâu-siá. Lán ài tēng-gī chi̍t ê hiòng-liōng-tiûⁿ, kiò-chò chû-hiòng-liōng-ūi, , i boán-chiok , án-ne iáu-koh ū hoat-tō͘ kā tiān-tiûⁿ piáu-ta̍t chò kî-tiong sī tiān-ūi ê thui-tō͘, sī chû-hiòng-liōng-ūi tùi sî-kan ê phian-tō-sò͘.
Tùi í-siōng ê sek chhú soân-tō͘, tō ê tit-tio̍h Faraday kám-èng tēng-lu̍t:
Pún bûn-chiuⁿ sī chi̍t phiⁿ phí-á-kiáⁿ. Lí thang tàu khok-chhiong lâi pang-chō͘ Wikipedia. |