Iû-thài-kàu
Iû-thài-kàu hêng-sêng tī kong-gôan-chêng 2000 nî ê Tiong-tang tē-khu, kiàn-li̍p Iu-thài-kàu ê bîn-cho̍k sī hit-tong-sî ê iû-bo̍k bîn-cho̍k Hi-pek-lâi-lâng.
Iu-thài-kàu mā-sī it-sîn-lūn ê chong-kàu, chông-pài chú sîn A-tò·-nái (阿窦乃). Iu-thài-kàu sī Hi-pek-lâi-lâng lōe-pō· ê bîn-cho̍k chong-kàu. Ki-tok-kàu kah I-su-lân-kàu (Islam) chit-2-ê sè-kài siōng tōa è chong-kàu, lóng-sī ùi Iu-thài-kàu thòaⁿ--chhut-khì--ê. Kó·-chá-sî, Hi-lia̍p kok-ông A-lī-san-tāi tāi-tē phāi-peng cheng-ho̍k Hi-pek-lâi-lâng kiàn-li̍p ê Iu-thài-kok, tō-tì chiâⁿ chōe Hi-pek-lâi-lâng liû-lōng kàu Hi-lia̍p tè-kok, sì-sòaⁿ-gō·-lō·. Kong-gôan-chêng 3 sè-kí, Hi-lia̍p kok-ông A-lī-san-tāi Tô-lia̍t-bi̍t jī-sè (亚历山大 陀勒密二世) chiau-chi̍p 70-gōa-ê ē bat Hi-lia̍p-gú ê Iu-thài-lâng, bēng-lēng in chéng-lí Iu-thài bûn-hiàn pēng-chhiáⁿ hoan-e̍k chò Hi-lia̍p-gú, che to̍h-sī hiàn-chú-sî Kit-tok-kàu teh iōng--ê Hi-lia̍p-gú sèng-keng tang-tiong ê Kū-iok-chôan-su hit pō·-hūn, lâng kiò-chò 70 chú e̍k-pún. Lō·-bóe, Iu-thài-kok iū-koh siū-tio̍h Lô-má Tè-kok thiat-té bia̍t-bông, iah..tī-leh Ia-lō·-sà-léng (Jerusalem/耶路撒冷) ê Iu-thài-kàu tiān-tn̂g mā pī húi-tiāu, kan-ta chhun 1-chat (圣殿) nōa-kô·-kô· ê chhiûⁿ-á (khàu-chhiûⁿ). Iu-thài-lâng mā soah hun-sòaⁿ kàu Au-A kok só·-chāi.
Kong-gôan 6 sè-kí ê sî, ū-ê Iu-thài ha̍k-chiá kā "70 chú sèng-keng" the̍h chhut-lâi koh chéng-lí kàu-tùi, thâi-thiāu 1-kóa-á kah Hi-pek-lâi gôan-bûn a̍h-sī A-la-pek bûn-pún bô koan ê lōe-iông, pēng-chhiáⁿ kā keng-kòe tiông-sin chéng-lí ê hit-pō·-hūn bûn-jī koh kā hoan-e̍k chò Hi-pek-lâi-bûn, chiâⁿ-chòe Iu-thài-kàu ê sèng-keng. M̄-koh, chit-ê kóng-hoat chí-put-kò sī Hi-pek-lâi-gú sèng-keng hêng-sêng ê 1-chióng kóng-hoat niâ.
2000 gōa nî lâi, Iu-thài-lâng lóng hun-sòaⁿ tī sè-kài kok-tē, kok-lâng ê gí-giân kah bûn-hòa chin chá to̍h hun-hòa, in lóng-sī khò thóng-it (kiōng-tông) ê chóng-kàu sìn-gióng teh ûi-chhî bîn-cho̍k jīn-tông. Iu-thài-kàu jīn-ûi kiù-sè-chú kàu-taⁿ iá-bōe kàng-seng (chhut-sì), in bô sêng-jīn ki-tok Ia-so· sī kiù-sè-chú (che to̍h-sī Iu-thài-kàu hām Ki-tok-kàu siōng-kài kin-pún ê khu-pia̍t), in-ūi án-ne, Iu-thài-kàu mā ti̍t-ti̍t siū-tio̍h Ki-tok-kàu-tô· ê kheh-che̍h kah khòaⁿ-khin. Iu-thài-kàu-tô· thàu-té lóng him-bō· kah chông-siong pún bîn-cho̍k chiaⁿ-iāⁿ ê kòe-khì. 19 sè-kí liáu-āu, Iu-thài hok kok su-sióng tī chôan-kiû heng-khí, kok só·-chāi ê Iu-thài-lâng tàu-té tó-tńg-khí Pa-lia̍t-su-thán bóe-siu thó·-tē kah chhân-hn̂g, liáu-āu in kiàn-li̍p Í-sek-lia̍t chit-ê kok-ka. Mā in-ūi án-ne, soah lâi hām A-la-pek-lâng (lâng kóng A-la-pek-lâng í-keng tiàm chit-tè thó·-tē khiā beh 2000 nî lo·h) hoat-seng giâm-tiōng ê chhiong-tu̍t.
In-ūi ū-ê Iu-thài-kàu, Ki-tok-kàu kah I-su-lân-kàu chit-3-ê kàu-phái lóng ū sêng-jīn Kū-iok Sèng-keng tang-tiong ê A-pek-la-hán (Abraham/亚伯拉罕), só·-í ū-ê chong-kàu ha̍k-chiá chôaⁿ kā Iu-thài-kàu, Ki-tok-kàu kah I-su-lân-kàu thóng-thóng kiò-chòe A-pek-la-hán-kàu (Abraham-kàu/亚伯拉罕教).