Suh-ka-lò͘

Suh-ka-lò͘(Pâi-oan-gí：Seqalu), koh chheng-chò Suh-ka-lò͘ Siû-pang ah-sī Suh-ka-lò͘ Ông-kok, tī Chheng-kok bûn-su tiong chheng-chò Lông-kiau-hā Cha̍p-peh Hoan-siā, sī chi̍t-ê bat chûn-chāi tī Tâi-oân pún-tó Pîn-tong Lông-kiau tē-khu(Hêng-chhun it-tài) ê siû-pang. Hit-ê siû-pang iû ǹg lâm chhian-sóa ê Katratripulr(koh-chò Ti-pún-siā) Puyuma-cho̍k(koh-chò Pi-lâm-cho̍k) só͘ hêng-sêng ê Kùi-cho̍k kûn-thé kap chiàm Lông-kiau jîn-kháu to-sò͘ ê Paiwan-cho̍k kiàn-li̍p. I ê thóng-tī léng-he̍k tāi-khài sio̍k-tī chit-má ê Tâi-tang-koān Thài-mâ-lí, Kim-lun, Tāi-o͘ kap Pîn-tong-koān Boán-chiu it-tài. Cha̍p-chhit sè-kí, Hô-lân hong-bīn chheng in-ê thóng-tī-chiá chò "Lông-kiau Kun-chú".

Thoân-soat

Goân-té Suh-ka-lò͘ ùi Ti-pún sóa-kàu lâm-pêng ê sî-chūn tō ū nn̄g chi chí-tē-á ka-cho̍k, a-chí ê hō͘-tāi Garuljugulj ka-cho̍k thóng-tī Ti-lâ-sok Siā(Terosaq), sī tōa-kó͘ thâu-ba̍k. Kháu-thoân le̍k-sú tiong ê sió-tī Mavalie ka-cho̍k thóng-tī Siā-mâ-lí Siā(Suwari), pō͘-cho̍k tiong tē-ūi kan-ta pí a-chí ê ka-cho̍k khah kē niā-niā, sī jī-kó͘ thâu-ba̍k. Thóng-tī Niau-á Siā(Savaruk) ê sī saⁿ-kó͘ thâu-ba̍k. Kháu-thoân le̍k-sú tiong Mavalie ka-cho̍k bat khì-tô͘ chhiúⁿ-toa̍t liân-bêng thóng-tī-koân, kap Garuljugulj ka-cho̍k chōe-pái hoat-seng chiàn-cheng, lo̍h-bóe lóng sit-pāi. Soah-bé sī Garuljugulj choân-koân chiáng-ak Suh-ka-lò͘ Ông-kok.

Le̍k-sú

Sêng-li̍p

Tāi-iok-á tī 300 gōa nî chêng, chi̍t-tīn Puyuma-cho̍k Ti-pún-siā cho̍k-jîn lâm-sóa chìn-ji̍p Lông-kiau, koh kap tong-tē ê Paiwan cho̍k bú-chong chhiong-tu̍t. In-ūi ióng-iú kiông-tōa ê cho͘-chit koh gâu sú-iōng chiù-gú, tong-tē ê Paiwan cho̍k kap pa̍t-cho̍k khún-bîn lóng hun-hun sūn-ho̍k, pēng iōng "Suh-ka-lò͘" hō chit-ki gōa-cho̍k, Suh-ka-lò͘ chit-ê sû khó-lêng ì-sù sī chí "Chē-kiō ê lâng", ah-sī chí lâi-chū "Ka-lò͘"(Qaro) tē-khu ê lâng, tō-sī Ti-pún-siā(Katratripulr). Chit-ki Pi-lâm-cho̍k chheng-pà Hêng-chhun poàn-tó liáu-āu, ta̍uh-ta̍uh-á chiâⁿ-chò ióng-iú goân-sú thó͘-tē-koân ê thóng-tī kai-chân, hêng-sêng Pi-lâm-cho̍k chò thâu-ba̍k thóng-tī Paiwan-cho̍k pêng-bîn ê Kùi-cho̍k siā-hōe. Chit-ki Puyuma-cho̍k āu-lâi kap tong-tē jîn-kháu to-sò͘ ê Paiwan cho̍k lâng thong-hun, ta̍uh-ta̍uh-á iông-ji̍p koh Paiwan-hòa.

Tōa Hâng-hái Sî-tāi

Hô-lân sî-kî, Hô-lân-lâng chheng in ê thóng-tī-chiá chò "Lông-kiau Kun-chú", pēng jīn-ûi kun-chú ê tē-ūi kap Ông sio-kāng, ē-tàng chí-phài kok siā ê thóng-tī-chiá, iā ē-tàng sûi-ì chhú-tì chú-bîn ê siⁿ-sí tāi-koân. Nā-sī kun-chú kòe-sin, léng-tō-koân tō iû tōa-kiáⁿ kè-sêng, kâng-khoán siū-tio̍h chun-tiōng.

1642 nî Hô-lân phài-peng cheng-thó, Suh-ka-lò͘ siū-pek sūn-ho̍k, siang-hong kok ū sèng-hū.

Tng Jia̍t-lân-jia Siâⁿ pau-ûi-chiàn ê sî, Bêng Tēⁿ ê pō͘-tūi lâm-hā chìn-kun, Suh-ka-lò͘ tōng-oân Ka-tîn Siā(Cattia, ūi-tī taⁿ Pîn-tong-koān Lâm-chiu-hiong) í-lâm ê jîn-kûn, tāng-chhòng Tēⁿ kun chó͘-tòng in ê sè-le̍k lâm-hā, chit-tiûⁿ kap Lông-kiau chu siā hoat-seng chiàn-tàu, hō͘ Tēⁿ kun tīn-bông 700 gōa lâng.

Se-goân 1867 nî, Bí-kok chûn-lān-chiá ngō͘ chông-ji̍p-khì Suh-ka-lò͘ léng-thó͘, siū-lia̍h chhú-koat, tō-sī Lô-hoat-hō Sū-kiāⁿ. Āu--lâi, Bí-kok Hái-kun oán-cheng Formosa, kap Paiwan cho̍k khai-sí sio-chiàn, m̄-kù Bí-kok chiàn-pāi tô-cháu oán-cheng sit-pāi. Āu-lâi sī Bí-kok Chū Ē-mn̂g Léng-sū Lí Sian-tek(Charles W. Le Gendre) chhin-chū kap tōa-thâu-ba̍k Tokitok kau-sia̍p, siang-hong chòe-āu ta̍t-sêng hia̍p-gī. Tī 1874 nî po̍k-hoat Bó͘-tan-siā Sū-kiāⁿ, kan-ta ū pak-hong saⁿ siā tùi-khòng Ji̍t-kun, Tong-sî ê tōa-thâu-ba̍k Phoan Bûn-kia̍t(Jagarushi Guri Bunkiet)hia̍p-chō͘ Ji̍t-kun an-tah hoan-siā, Bó͘-tan-siā Sū-kiāⁿ liáu-āu 1875 nî Chheng-kok chèng-hú tī Hêng-chhun poàn-tó kiàn-li̍p Hêng-chhun-koān, Suh-ka-lò͘ koh pang-chān Chheng-kok chèng-hú kiàn-chō Hêng-chhun-koān siâⁿ, siang-hong gōa-kau koan-hē ún-kò͘.

Kīn-tāi

Ji̍t-pún sî-tāi chho͘-kî Suh-ka-lò͘ Hàn-hòa í-keng siong-tong giâm-tiōng, te̍k-pia̍t sī tōa-thâu-ba̍k kap só͘ koán-hat ê lîn-kīn pō͘-lo̍h. Ji̍t-pún koaⁿ-oân koan-chhat tio̍h tong-sî Ciljasuaq-siā, Manutsuru-siā téng-téng hū-kīn pō͘-lo̍h sin chhēng Hàn-jîn ho̍k-chong, kóng chin liàn-tńg ê Tâi-gí kap Paiwan-gí, keng-choh hong-sek iā kap Hàn-jîn bô chha-pia̍t.。

1904 nî Ji̍t-pún chèng-hú ūi-tio̍h beh si̍t-si tē-sòe kái-chèng, thiat-té si̍t-si tōa-cho͘-koân siau-bia̍t(bé-siu) chèng-chhek, m̄-nā kái-pian kok siā só͘ pah-nî lâi í siu-cho͘ ûi-chú ê keng-chè seng-oa̍h, iā liân-tài chhui-húi lāi-pō͘ ê siā-bū ūn-chok kap siā-hōe cho͘-chit. Chòe-āu tī Ji̍t-pún chèng-hú "hoan, bîn bô tōa-sè-ba̍k" ê bû-chha-pia̍t chèng-chhek chi-hā, chèng-sek pian-ji̍p koe-chng Jī-kip-chè ê hêng-chèng khong-kan kap koán-hat hē-thóng, choân Tâi-oân kok siā se̍k-hoan iā ta̍uh-ta̍uh-á kap Hàn-bîn siā-hōe sio thàu-lām tì-kàu oh hun-pia̍t. Ji̍t-pún chèng-hú thê-chhut "Bîn, hoan tông-hiáng gia̍p-chú-koân", tùi Cha̍p-peh Hoan-siā jîn-bîn lâi-kóng, múi chi̍t-tè thó͘-tē sú-iōng-chiá bô-koh hiòng thâu-ba̍k kiáu-la̍p sòe-kim, kái-chò hiòng koaⁿ-thiaⁿ la̍p-sòe, hó͘-tēng thâu-ba̍k ê thóng-tī-koân kap thó͘-tē-koân, tì-kàu Suh-ka-lò͘ Siû-pang chóng-thâu-ba̍k, Siā-mâ-lí Jī-thâu-lâng téng koân-sè kín-khoài siau-thè, tō bē-koh ē-thang hō-lēng kok siā.

Khu-he̍k

Chio̍h-mn̂g Chiàn-cheng liáu-āu, Ji̍t-kun chí-hui-koaⁿ 西郷 従道(さいごう じゅうどう) kap Seqalu ê léng-siù Cuqicuq, It-sek bīn-hōe. Tô͘ tiong chē-teh--ê sī 西郷, chiàⁿ-pêng chē-teh--ê sī It-sek, tò-pêng chē-teh--ê sī Cuqicuq.

Suh-ka-lò͘ thang hun-chò sì tōa chú-siā, hun-pia̍t sī：Ti-lâ-sok Siā(Terosaq), Siā-mâ-lí Siā, Niau-á Siā kap Liông-loân Siā. In hun-pia̍t thóng-sòe kî-thaⁿ ê Paiwan-cho̍k, Amis-cho̍k, Hàn-jîn chū-lo̍h kap pêⁿ-po͘-cho̍k pō͘-lo̍h. Paiwan-cho̍k sī Suh-ka-lò͘ lâi chìn-chêng ê goân-ki-bîn, Amis-cho̍k, Hàn-jîn kap Pêⁿ-po͘-cho̍k î-ji̍p ê sî-kan khah òaⁿ, sī ǹg Suh-ka-lò͘ lâng cho͘-tē khiā-khí--ê.

Ti-lô-sok Siā(Ciljasuaq)

Í Ti-lô-sok Siā(taⁿ Boán-chiu-hiong Lí-tek-chhun) ûi chú-siā ê thóng-sòe-chiá sī Kha-lu-lí-kok(Garuljigulj) ke-hē, sī Chheng léng Tâi-oân kap Ji̍t-pún sî-kî só͘ chheng ê Tōa-kó͘ Thâu-ba̍k(Tōa Thâu-ba̍k). Tōa-kó͘ thâu-ba̍k thóng-sòe Paiwan-cho̍k ê Ka-chi-lâi Siā, Bó͘-tan Siā, Tiong Siā, Lú-leng Siā, Ko-sū-pu̍t Siā, í-ki̍p pō͘-hūn ê Báng-sek-soaⁿ-téng Siā, Ku-á-kak Siā；Í-gōa, Pangcah-cho̍k ê Káng-kháu Siā kap Hàn-cho̍k ê Pó-le̍k, Hiòng-lîm, Thóng-pō͘, Báng-sut, Chhâ-siâⁿ, kiú-pêⁿ, Sì-tiông-khe, Káng-á, Tagogon téng kok chng iā siū i chi-phòe.

Siā-mâ-lí Siā(Shyamari)

Í Siā-mâ-lí Siā(taⁿ Boán-chiu-hiong Éng-chēng-chhoan) ûi chú-siā ê thóng-sòe-chiá sī Mavaliw ka-hē, tō-sī Jī-kó͘ Thâu-ba̍k. Thóng-sòe Pasumaq Siā, Singlu Siā, Bó͘-tan-lō͘ Siā, Chháu-pō͘-āu Siā, í-ki̍p pō͘-hūn Draki, Peh-iâu Siā, Khoài-á Siā. Lēng-gōa ū Pangcah-cho̍k Ló-pu̍t Siā kap chió-sò͘ Hàn-jîn chū-lo̍h iā tī in thóng-hat chi-hā.

Niau-á Siā(Savaruk)

Í Niau-á Siā(taⁿ Hêng-chhun-tìn Jîn-siū-lí) ûi chú-siā ê thóng-sòe-chiá sī Cjligul ka-hē, tō-sī Saⁿ-kó͘ Thâu-ba̍k. In thóng-sòe pō͘-hūn ê Peh-iâu Siā, Draki kap Tek Siā. Saⁿ-kó͘ Thâu-ba̍k bô koán-hat Pangcah-cho̍k pō͘-lo̍h, Hàn-jîn chng-siā put-bêng.

Liông-loân Siā(Shurindan)

Í Liông-loân Siā(taⁿ Liông-loân-khe chúi-goân-thâu) ûi chú-siā ê thóng-sòe-chiá sī Ruvaniyaw ka-hē, tō-sī Sì-kó͘ Thâu-ba̍k. In só͘ koán-hat pō͘-lo̍h, kan-ta hān-chè tō pún-siā kap hū-kīn ê Hàn-jîn chng-siā niā-niā.

Gōa-pō͘ Liân-kiat

• Tâi-oân Goân-chū-bîn Le̍k-sú Gí-giân Bûn-hòa Tōa-sû-tián -- Suh-ka-lò͘ Cho̍k Archived 2014-02-22 at the Wayback Machine.
• Suh-ka-lò͘ Cho̍k Ûi-sū
• Lông-kiau Cha̍p-peh Hoan-siā Archived 2020-09-10 at the Wayback Machine.