Bêng-tī Î-sin

Bêng-tī Î-sin (Ji̍t-gí: 明治維新; めいじいしん) sī 19-sè-kí boa̍t-kî, Ji̍t-pún só͘ chò--ê, ū chu-pún chú-gī sèng-chit-tek choân-bīn se-hoà kap hiān-tāi-hoà ê kái-kek ūn-tōng. Thàu-koè chit-ê ūn-tōng, kā siōng-boé 1-ê bo̍k-hú Edo Bo̍k-hú sak--tó, hō͘ thian-hông chhin-sin lâi chú-chhî koán-lí kok-ka, kái-kek ê hoān-ûi, khan-sia̍p-tio̍h tiong-iong ê koaⁿ-chè, hoat-lu̍t chè-tō͘, hông-kiong thé-chè, sin-hūn kai-ki̍p, tē-hng hêng-chèng, kim-iông, bō͘-e̍k, sán-gia̍p, keng-chè, kàu-io̍k, goā-kau kap chong-kàu chèng-chhek téng-téng.

khài-lio̍k

Bêng-tī î-sin sī siáⁿ-mi̍h sî-chūn khai-sí--ê ū chē-chē khoán kóng-hoat tī-leh, khah e̍h--ê sī kí Ji̍t-pún nî-hō kái-chò Bêng-tī hit-tong-sî, iā-tō-sī 1868-nî 10--goe̍h 23 (kū-le̍k 9--goe̍h chhoe 8), m̄-koh phó-thong kóng Bêng-tī î-sin ê sî, sī chí tāi-chèng hōng-hoân (大政奉還), ông-chèng ho̍k-kó͘ (王政復古) liáu-āu sio-liân-soà ê kái-kek, nā chhut-boé ê sî-kan, it-poaⁿ sī lia̍h se-lâm chiàn-cheng kiat-sok (1877-nî), lāi-koh chè-tō͘ kiàn-li̍p (1885-nî), hiàn-hoat thé-chè sêng-li̍p (1889-nî) chit kúi-ê sī-kan-tiàm siōng-kài chē.

Chit-toāⁿ sî-kan ê sin chèng-hú, toā-pō͘-hūn sī kā hō-chò "Bêng-tī chèng-hú", "sin chèng-hú" iah "î-sin chèng-hú". Mā ū lâng in-ūi hit lāi-té ê būn-tê, kā phì-siùⁿ chò "phoan-hoa̍t chèng-hú", chit-khoán thé-hō sī in-ūi sin chèng-hú--ni̍h chin chē chú-iàu jîn-bu̍t sī Satuma-phoan kap Tyôsyû-phoan ê thâu-lâng, chú-iàu ê būn-tê sī chí Bêng-tī chèng-hú ê chhiú-lō͘ choan-chè, koh tiong-ki̍p í-siōng ê koaⁿ-oân tō chin hán jīn-iōng kū chèng-hú ê lâng, koân-le̍k pá-a̍k tī chi̍t-pō͘-hūn ê kiông-toā phoan-sú chhiú--ni̍h.

Bêng-tī î-sin chit-ê kóng-hoat sī Chiau-hô (昭和) sî-tāi liáu-āu chiah pìⁿ phó-phiàn--ê, nā hit-tang-chūn ê láng, tùi tāi-chèng hōng-hoân kap hùi-phoan tì-koān (廢藩置縣) ê kái-kek, sī kā kiò-chò "goissin"(御一新).

Bêng-tī î-sin tī té sî-kan lāi-té tō hō͘ Ji̍t-pún ê kok-ka le̍k-liōng chám-jiân-á thê-seng, ē-tàng kap Se-kok sio pí-phēng, tì-sú A-chiu ta̍k-kok choaⁿ-á kā tòng-chò sī kīn-tāi kái-kek ê tián-hoān.

kái-kek ê hong-chiam

Bêng-tī sin chèng-hú ê kái-kek hong-chiam, siōng-ki-pún koh thâu-chi̍t-kiāⁿ tō sī ùi Edo Bo̍k-hú, iā-chiū-sī Tokugawa Bo̍k-hú kā chip-chèng-koân the̍h--lo̍h-lâi, kau tī thian-hông chhiú--ni̍h (tāi-chèng hōng-hoân, ông-chèng ho̍k-kó͘), bo̍k-hú chū án-ne kiâⁿ-ji̍p le̍k-sú, koh lâi tō sī cháu-chhoē hong-sek, beh hō͘ Ji̍t-pún thang jip-chiūⁿ Au-chiu kap Bí-kok téng-téng ê kiông-kok, chit hong-bīn thang kū-thé tī 1868-nî ê Ngó͘-kò-tiâu Gū-sè-bûn (五箇条の御誓文) khoàⁿ--chhut-lâi. Kán-tan kóng, tō-sī thàu-koè ha̍p-gī thé-chè (合議体制), koaⁿ-bîn it-thé (官民一体), lâi chiâⁿ-chòe 1-ê kok-ka, koh phah-phoà kū-koàn-sì, poê-ióng kap sè-kài ta̍k-kok pêⁿ-chē-khí ê châi-tiāu.

Kóng-tio̍h beh ta̍t-sêng téng-koân chiah-ê bo̍k-phiau, siōng chia̍p thiaⁿ-tio̍h ê kháu-hō sī "bù-kok kiông-peng" (富国強兵) kap "si̍t-sán heng-gia̍p" (殖産興業).