Frankfurt Ha̍k-phài

Frankfurt Ha̍k-phài sī 1920, 30 nî-tāi tī Tek-kok Frankfurt hit tah hêng-sêng ê phoe-phoàⁿ-te̍k ê Marx-chú-gī ha̍k-phài. I ê tiong-sim sī 1923 nî sêng-li̍p ê Siā-hōe Gián-kiù-īⁿ (Institut für Sozialforschung). Frankfurt Ha̍k-phài ê su-sióng ū lâng kiò hō-chò phoe-phoàⁿ lí-lūn (Eng-gí: critical theory), che tùi āu--lâi 1960 nî-tāi ê Sin Chó-phài ūn-tōng ū chhim-tō· ê éng-hióng.

Ha̍k-phài ê chú-iàu sêng-oân ū Max Horkheimer (īⁿ-tiúⁿ), Theodor Adorno, Herbert Marcuse, Walter Benjamin, Jürgen Habermas téng-jîn. In hun-sek, kái-soeh ê tê-bo̍k sī hit-ê nî-tāi ê Marx-chú-gī hūn-chú só· bīn-tùi ê 2 tōa hoat-tián. 1-ê sī Soviet Liân-bêng-sek ê Marx-chú-gí "hú-pāi" pìⁿ Stalin-chú-gī ê hiān-siōng; 1-ê sī se-hng lô-kang kai-kip m̄ thīn kiōng-sán-chú-gī ê sū-si̍t. Che hām kó·-tián Marx-chú-gī jīn-ûi kiōng-sán kek-bēng sī tiāⁿ-tio̍h ê le̍k-sú pit-jiân chhin-chhiūⁿ ū mau-tún. Frankfurt ha̍k-phài thê-chhut 1 thò sin khoán ê Marx-chú-gī lí-lūn, bô chhan-chhūⁿ kó·-tián lí-lūn kiông-tiāu lô-chek si̍t-chèng-chú-gī (Eng-gí: logical positivism) kap ûi-bu̍t-lūn. Marx ê téng-chân kiat-kò· ê kak-sek piàn khah tōa, tiâu-chèng chò ū châi-tiāu éng-hióng siā-hōe piàn-tōng ê in-sò·. In ê hun-sek tiōng-sī ún-chún lí-sèng kap chai-bat ū khong-kan tī-teh ê hiah-ê tiâu-kiāⁿ, í-ki̍p kiông-tiāu su-sióng siū le̍k-sú tiâu-kiāⁿ tiau-sò·. Chit-ê koan-tiám chō-chiâⁿ in tùi thong-hêng ê ì-sek hêng-thài sán-seng giâu-gî ê thāi-tō·. Hiah-ê "ké--ê ì-sek" 1 hong-bīn sī siā-hōe tiong ê bô pêng-téng só· chè-chō--chhut-lâi-ê, koh 1 hong-bīn iū-koh am-khàm hiah-ê bô pêng-téng. In ê hun-sek kang-khū kap tê-bo̍k kiông-tiāu bí-ha̍k, sim-lí hun-sek, tāi-chiòng bûn-hòa hō·-siong thàu-lām éng-hióng ê kak-sek; in saⁿ-kap hōaⁿ chāi hiān-iú ê thé-chè, thàu-kòe tùi siong-phín ê bê-giàn, kok-cho̍k-chú-gī ê sìn-gióng kap fascio-chú-gī ê hêng-ûi kó·-lē kiam an-pâi lâng chiap-siū "hē-thóng" ê chèng-tong-sèng. In-ūi tōa-pō·-hūn lâng siū hiah-ê ì-sek sok-pak, soah lâi tiâu tī su-sióng ê hām-khut tang-tiong, tī tháu-pa̍k ê lō·-siōng, ba̍k-chiu bêng ê thâu-lâng cheng-eng ê kak-sek chū-jiân ū siong-tong ê gia̍h. Kò-jîn chân-chhù ê sim-lí hun-sek ē-tàng chhiau-chhōe chhut sim-lí-te̍k ê chheⁿ-mê-kak-á, tì-sú ē-tit chìn-1-pō· khek-hok, ta̍t-sêng tháu-pa̍k ê bo̍k-phiau.

Chham-khó chu-liāu

• Blackburn, Simon. 1994. The Oxford Dictionary of Philosophy. New York: Oxford University Press.