Khîm-liû-kám

Khîm-liû-kám (Hàn-jī: 禽流感), chôan-chheng hō·-chòe Chiáu-lūi liû-hêng-sèng kám-mō·, sī 1-chióng sî-khì-sèng ê kám-mō· pīⁿ-to̍k, siāng tāi-seng ê sî, chit-chióng pīⁿ-to̍k kan-ta tī chiáu-lūi tang-tiong thôan-jiám. 1878 nî thâu-1-pái tī Italia chhut-hiān.

Khîm-liû-kám sī 1-chióng thôan-jiám chin kín, hong-hiám kài kôan ê thoân-jiám-pēⁿ. Chêng 1997 nî tī Hiong-káng chhut-hiān jîn-lūi ôan-á kám-jiám tio̍h khîm-liû-kám liáu-āu, sûi ín-khí tio̍h sè-kài kok-tē ōe-seng cho·-chit ê ko-tō· koan-chù. Chhú-khì, chit-khóan e̍k-chèng sam-put-gō·-sî tī A-chiu tē-khu chhut-hiān, hit-tong-sî iu-gôan m̄-sī chiok giâm-tiōng. M̄-koh, chêng 2003 nî 12 ge̍h khai-sí, khîm-liû-kám soah piàn tōa hōan-ûi po̍k-hoat, thôan-jiám ê thêng-tō· mā chin-chiàⁿ lī-hāi. Oa̍t-lâm kah Hân-kok chiâⁿ-chòe chit-pái e̍k-chêng khok-sòaⁿ siōng giâm-tiōng ê kok-ka, ū-ê lâng sīm-chì sit-khì sìⁿ-miā. It-ti̍t kàu-kah 2004 nî nî-thâu, e̍k-chèng iu-gôan bô hóan-hô ê hiān-siōng.

Tī 2005 nî 9 ge̍h, Liân-ha̍p-kok hū-chek hia̍p-tiâu khòng-chè A-chiu khîm-liû-kám ê koaⁿ-oâⁿ David Nabarro phok-sū tùi-gōa piáu-sī kóng, khîm-liû-kám kiàn-nā khai-sí ē-tàng tī lâng chi-kan thoân-jiám, kàu-sî sí-bông ê jîn-sò· siāng chió 500-bān, siāng chē hoān-sè 1-ek-5-chheng-bān. [1]

Khîm-liû-kám pīⁿ-to̍k ê chéng-lūi

Tōa-to-sò· lóng thé-hiān chhut H5 ê te̍k-cheng, chú-iàu ê lūi-hêng sī: H5N1, H5N2, H7N7, H9N2 (ah-á, ê-á ē kám-jiám). Kàu-kah bo̍k-chiân ûi-chí, kan-ta H5N1 chit-chióng lūi-hêng--ê ē thôan-jiám hō· jîn-lūi. Che jī-bú "H" piáu-sī hiat-gêng-sò· (血凝素), lóng-chóng ū 15-ê chéng-lūi. "N" tāi-piáu sîn-keng-an-sng-mûi (神经氨酸酶), lóng-chóng ū 9-ê chéng-lūi.

Khîm-liû-kám ê gôan-thâu

Kun-chong kàu-té, khîm-liû-kám ê gôan-thâu sī hāu-niáu (候鸟). Múi-1-nî ê kôaⁿ--lâng, hāu-niáu lóng-beh ùi Pak-hng poe-khì lâm-hng hioh-tang, tán-thāi khì-hāu piàn sio-lō liáu-āu chiah-koh poe tńg-khì pak-hng. 2003-nî nî-bóe, Tang-lâm-a hoat-seng khîm-liû-kám ē-tàng chèng-bêng án-ne 1-ê ká-siat : to̍h-sī-kóng e̍k-chèng tāi-seng chhut-hiān tī Hân-kok lâm-pō· ê só·-chāi, hāu-niáu chhian-î ê sî-chūn, chiong e̍k-chèng chah khi-kàu Tâi-ôan, Hiong-káng kah Oa̍t-lâm chia-ê só·-chāi. Tâi-ôan kah Hiang-káng ê khôan-kèng siong-tùi khah ōe-seng, jî-chhiáⁿ chìn-chêng koh ū tùi-hū e̍k-chèng ê keng-giām tī--leh, só·-í pēng-bô chhut-hiān giâm-tiōng ê thôan-pò. Oa̍-lâm ê ōe-seng khôan-kéng khah bái, chhut-hiān e̍k-chèng liáu-āu, m̄-nā chiáu-lūi tōng-bu̍t tōa-liōng ê sí-bông, mā tùi jîn-lūi chō-sêng giâm-tiōng ê éng-hiòng, sí-bông ê lâng-sò· chiong-kīn 20 lâng.

Khîm-liû-kám tùi ka-khîm ê gûi-hāi

Ka-khîm hām iá-gōa ê hāu-niáu sio-siâng, lóng-sī sio̍k-î chiáu-lūi, in-chhú ka-khîm kám-jiám e̍k-pēⁿ ê ki-lu̍t ôan-á kài kôan. Tī ka-khîm tang-tiong, ài-sǹg ke-á (koe-á) siōng-gâu to̍h-pīⁿ, sòa--lâi chiah-sī ah-á, gô-á (giâ), ah m̄-kóan sī ke a̍h-sī ah, chí-beh òe--tio̍h, chha-put-to lóng bōe siáⁿ ē-koh o̍ah. Ke-á tùi e̍k-pīⁿ siōng bín-kám, thôan-jiám chiok kín, sí-bông lu̍t kēng-ka sī kôan. Kòe-khì lán kan-ta chai-iáⁿ kā chit-chióng hiān-siōng kiò-chòe " tio̍h-che ", soah lóng hàn-teh chim-chiok khì gián-kiù tio̍h-che ê goan-in.

Khîm-liû-kám tùi lâng ê siong-hāi

2003 nî 12 ge̍h, khîm-liû-kam bat tī chin-chōe kok-ka liû-thôan, ah e̍k-pīⁿ ti̍t-chiap thôan-jiám hō· jîn-lūi ê tāi-chì khiok-sī kan-ta hoat-seng tī Oa̍t-lâm kah Thài-kok, lóng-chóng ū 32 lâng khah-tēng òe--tio̍h, 22 lâng sí-bông, sí-bông lu̍t ko-ta̍t 7-siâⁿ. Sui-jiân pēⁿ-lē bô chōe, m̄-koh iu-gôan ín-khí sè-jîn ê kèng-kài.

Bo̍k-chiân hiān-hiān ê H5N1 e̍k-pēⁿ pēng-bô chham jîn-lūi liû-kám pēⁿ-to̍k hoat-seng chong-ha̍p hóan-èng. Kàu-taⁿ ûi-chí, mā bô cha̍p-chiok ê chèng-kù piáu-bêng bat chhut-hiān lâng kòe lâng ê hiān-siōng.

Án-noá ū-hông

Khòng-chè thôan-jiám-pīⁿ pit-su ài tùi chit 3-ê khôan-chiat lâi chò :

Khòng-chè e̍k-chèng ê gôan-thâu, iā-to̍h-sī thôan-jiám-gôan.
Khòng-chè thôan-pò· ê sòaⁿ-lō·.
Kóan-chè iông-ī kám-jiám ê lâng kah siā-khu.

Beh iú-hāu lâi ū-hông khîm-liû-kám ê e̍k-chèng, tāi-seng ài giâm-keh hong-soh e̍k-chèng chhut-hiān ê gôan-thâu. Sū-si̍t chèng-bêng, chhái-chhú giâm-keh ê keh-lī, siūⁿ pān-hoat pì-bián chhù-lāi-té ê ka-khîm khì chiap-chiok tio̍h hia-ê iá-gōa ê hāu-niáu a̍h-sī kî-thaⁿ ê chiáu-chiah, thiat-té hông-chí kau-che kám-jiám. Lēng-gōa, ah-á, gô-á (giâ) chhian-bān m̄-thang kah ke-á chhī chò-hóe.

Tùi lâng lâi-kóng, lán ài keng-siông piàⁿ-sàu lông-tiúⁿ, ke-liâu, ah-liâu, koh ài î-chî khîm-niâu kau-ek chhī-tiûⁿ ê khôan-kéng ōe-seng, kàng-kē e̍k-chèng thôan-jiám ê ki-hōe.