Sin-káng bûn-su (新港文書) chí hiān-chāi Tâi-oân Tâi-lâm hit tah ê pêⁿ-po͘-cho̍k siā-kûn só͘ lâu--lo̍h-lâi ê thó͘-tē sòe--lâng, bé-bē, chioh-chîⁿ chit hong-bīn ê khè-iok bûn-su, Hàn-jîn bîn-kan kiò hō-chò hoan-á-khè (番仔契). Tùi bûn-su só͘ sú-iōng ê gí-giân lâi khoàⁿ, ū kan-na iōng Lô-má-jī phèng-im su-siá ê Pêⁿ-po͘-oē tan-gí bûn-su, oân-á ū Hàn-gí, Pêⁿ-po͘-oē tùi-chiò ê siang-gí bûn-su. Taⁿ iok-lio̍k ū 140-gōa-kiāⁿ ū pó-chûn. Sui-jiân sī gián-kiù Pêⁿ-po͘ bûn-hòa, Tâi-oân chá-chêng le̍k-sú ê tin-kùi châi-liāu, put-jî-kò in-ūi Sin-káng-gí sit-thoân, taⁿ bián-kióng ū châi-tiāu kái-tha̍k ê ha̍k-chiá bô kúi-ê-á.

Sin-káng bûn-su

Hàn-gí, Sin-káng-gí tùi-chiò ê bûn-su (1784)

Original title Hoan-á-khè
Presented 1683-nî - 1813-nî
Location Chú-iàu teh Tâi-lâm tē-tài, kah kî-thaⁿ ê Tâi-oân lâm-pō͘ tē-khu
  • Toh-hô͘-siā
  • Môa-tāu-siā
  • Tōa-bú-lâng-siā
  • Ē-tām-chúi-siā
  • Cattia-siā
  • Kî-thaⁿ tē-khu
Commissioned by Siraya-cho̍k
Author(s) Siraya-lîn kah pō͘-hūn Hàn-lîn
Signatories Siraya-lîn kah Hàn-lîn
Media type Kó͘ bûn-su
Subject Kó͘ Siraya bûn-su kah gí-giân gián-kiù
Purpose Siraya-gí gián-kiù kah ho̍k-heng

Le̍k-sú pōe-kéng siu-kái

Só͘-kóng ê Sin-káng-gí sī teh chí kin-á-ji̍t Tâi-lâm tē-tài ê Siraya-cho̍k goân-chū-bîn in sú-iōng ê oē-gí. Tī Liân-ha̍p Tang Ìn-tō͘ Kong-si (Vereenigde Oostindische Compagnie, VOC) thóng-tī Tâi-oân chit toāⁿ sî-kan (1624 nî - 1662 nî), Hô-lân (?) soan-kàu-su ūi beh thoân-kàu kiam sak chèng-tī sū-bū, m̄-nā chhin-sin ha̍k-si̍p chāi-tē gí-giân, mā lī-iōng Lô-má-jī pian Lâm-tó-gí ê sû-tián, jî-chhiáⁿ iōng Lô-má-jī kà-sī tong-tē ê Pêⁿ-po͘-á o̍h siá ka-kī ê gí-giân.

Tī 1625 hit nî, koán-hat Tâi-oân ê hêng-chèng-koaⁿ Maarten Sonck iau-kiû Hô-lân (?) bó-kok chhe-phài 2~3 ê ū châi-tiāu tha̍k-keng,kà-sī goân-chū-bîn ê soan-kàu-su lâi Tâi. Thâu-1-phoe phài--lâi ê lâng soah sī bô koân pān sé-lé ê thàm-hóng thoân-tō. Kàu-kah 1627 nî 6-goe̍h chiah ū tē-1-ê chiàⁿ-káng ê kàu-khu bo̍k-su Georgius Candidius (Kan-tī-sū, 干治士) kàu Tâi-oân, liáu-āu chiah chèng-sek khai-sí Kē-tē-kok tiàm Tâi-oân ê thoân-kàu sū-gia̍p. Thâu-khí-seng tī Sin-káng-siā chhì pān; in tī 1630 nî kui-tīn piáu-sī goān-ì chiap-siū Ki-tok-kàu sìn-gióng.

1636 nî Hô-lân-lâng tī Sin-káng khui-pān tē-1-keng ha̍k-hāu. Chit keng ha̍k-hāu m̄-nā chiong chong-kàu kàu-io̍k chè-tō͘-hòa, mā ín-ji̍p Se-hng-sek ê tha̍k-siá hùn-liān. Kē-tē-kok kiâⁿ kui-chèng ê Sin-kàu, chú-tiuⁿ iōng tē-hng ê kháu-gí thoân-kàu, só͘-í Sin-káng-gí sī hāu-lāi ê kàu-ha̍k gí-giân. Tû-liáu iōng Latin jī-bó chiong kháu-gí siá--lo̍h-lâi í-gōa, siâng-sî ia̍h pian-chi̍p kàu-gī būn-tap, kî-tó bûn téng-téng chò kàu-châi. Soan-kàu-su Robertus Junius tī 1643 nî ê kàu-io̍k pò-kò kì-chài kóng: Sin-káng ha̍k-hāu í-keng ū 80-ūi ha̍k-seng, kî-tiong ū 24-ê tng teh o̍h siá-jī, tāi-iok ū 8 ê, 10 ê lâng ē-hiáu su-siá chéng-chê ê jī; ah hū-kīn ê Baccaluan (目加留灣) ha̍k-hāu 90 ê ha̍k-seng tang-tiong, oân-á ū 8 ê ē-hiáu siá.

Chit-kóa-á phài-chù tī Tâi-oân ê soan-kàu-su tû-liáu thoân-kàu í-gōa, mā pian-chi̍p kok-chióng ê sû-tián, kàu-gī-su, khó-pí kóng Sin-káng-gí ê Má-thài Hok-im-su, Favorlang sû-lūi, téng-téng, āu--lâi chiâⁿ-chò ha̍k-chiá gián-kiù Goân-chū-bîn-gí ê kin-kì.

Kē-tē-lâng thóng-tī Tâi-oân chiah 38 tang nā-niā, chóng-sī tùi Tâi-oân bûn-hòa ê hoat-tián ū siong-tong ê éng-hióng. Chhin-chhiūⁿ Sin-káng-bûn-su lâi kóng, hiān-chú-sî khoàⁿ-ē-tio̍h siāng boán-kî ê bûn-su, sī tī 1813 nî oân-sêng ê -- lî Kē-tē-lâng lī-khui Tâi-oân (1662 nî) to-iā chhiau-kòe 150 tang ah, iû-goân ū lâng chiap-sòa iōng hit thò lô-má-jī lâi chìn-hêng khè-iok bûn-su ê khang-khòe.

Sin-káng-bûn-su ê iû-lâi siu-kái

1928 nî Tâi-pak Tè-kok Tāi-ha̍k chèng-sek sêng-li̍p, ē-pêng ū siat Gí-giân-ha̍k Gián-kiù-sek. Tī hia ê ha̍k-chiá Ogawa Naoyosi (小川尚義) bô jōa-kú tō tī Tâi-lâm Sin-káng-siā hit tài chhái-chi̍p kó͘-bûn-su, kau hō͘ Murakami Naojirô (村上直次郎) chéng-lí chhut-pán, chheh-miâ hō-chò Sin-káng-bûn-su: Sinkan Manuscripts (1933). Chit pún chu siu-lio̍k 109 kiāⁿ thó͘-tē khè-iok-su, kî-tiong ū 87 kiāⁿ sī Sin-káng-siā--ê, pau-koah 21 kiāⁿ sī Hàn-Hoan tùi-e̍k. Iū-koh ū Toh-hô͘-siā (卓猴社) 3 kiāⁿ, Mattau (麻豆社, Môa-tāu-siā) 16 kiāⁿ, Tōa-bú-lâng-siā (大武壟社) 1 kiāⁿ, Ē-tām-chúi-siā (下淡水社) 1 kiāⁿ, Cattia (茄藤社) 1 kiāⁿ. Lūn nî-hūn, siāng chá--ê sī 1683 nî ê 1 kiāⁿ Mattau (麻豆) bûn-su; siāng oàⁿ--ê sī tē-21-hō ê Sin-káng bûn-su (1813 nî).

Kái-tha̍k Sin-káng Bûn-su siu-kái

Sin-káng-bûn-su ê kái-tho̍k m̄-nā tùi gí-giân-ha̍k ê ha̍k-būn ū pang-chō͘, tùi liáu-kái Pêⁿ-po͘-á cho̍k-kûn, le̍k-sú, siā-hōe iā ū chiâⁿ tōa ê kòng-hiàn. Chóng--sī, sui-jiân kóng Murakami tī 1933 nî tō chiong Sin-káng Bûn-su khan-hêng--chhut-lâi, hit pún chheh chhut-pán liáu-āu, soah chió lâng liâu-lo̍h-khì chò kái-tha̍k ê khang-khòe, it-poaⁿ mā lia̍h-chún bô kái-tha̍k ê hoat-tō͘. Chêng-kàu-taⁿ bat ū Murakami, Ogawa, Ong Ka-im téng-jîn chhì-tha̍k--kòe, kî-tiong Ong Ka-im sǹg bat siāng chē sû-lūi.

Kái-tha̍k Sin-káng-bûn-su ū 2 chióng pān-hoat. Chi̍t-ê sī lī-iōng hiān-chûn ê Sin-káng-oē sû-lūi chi̍p, chhin-chhiūⁿ Vocabulary of the Formosan Language: Compiled from the Utrecht Manuscripts chit hūn chu-liāu lóng-chóng khioh 1070 tiâu sû (Murakami ê tù-chok oân-á ū siu, jî-chhiáⁿ kah Eng-bûn soat-bêng). Lēng-gōa 1 hūn chu-liāu sī Chheng-tāi tē-hng-chì Chu-lô-koān-chì (諸羅縣志) tē-8-kńg "Hong-sio̍k-chì, Hoan-sio̍k-khó, Hong-giân" (風俗志‧番俗考‧方言), iok-lio̍k khioh 250 sû. Tē-2-pō͘ sī lī-iōng siang-gí tùi-chiò ê bûn-su kái-tha̍k; sui-bóng bô lóng sī ti̍t-e̍k ê oē-kù, iá-sī tha̍k-ū--tām-po̍h-á.

Chham-khó chu-liāu siu-kái

  • Murakami Naojirô. 1933. Sin-káng Bûn-su (Sinkan Manuscripts). Tâi-pak: Tâi-pak Tè-kok Tāi-ha̍k Bûn-chèng-ha̍k-pō͘.
  • 胡家瑜, 2000, 古文書與平埔研究:臺大人類學系平埔古文書的蒐集與再現 [online]. Tâi-pak: Kok-ka Tô͘-si-koán Hàn-o̍h Gián-kiù Tiong-sim. [2004 nî 11 goe̍h 8 ín-iōng] [1] Archived 2020-12-02 at the Wayback Machine..
  • 林沉默, 2003, 台南縣地方唸謠 [online]。Tâi-pak: Sin Tâi-oân Chiu-khan. [Tī 2004 nî 10-goe̍h 25 ín-iōng]. [2] Archived 2004-05-15 at the Wayback Machine..
  • Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng, nd, a, 新港文書 [online]. Tâi-pak: Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng. [Tī 2004 nî 11-goe̍h 8 ín-iōng] [3] Archived 2019-05-24 at the Wayback Machine.
  • Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng,nd, b,新港文書的來源 [online]. Tâi-pak: Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng. [Tī 2004 nî 10-goe̍h 25 ín-iōng]. [4] Archived 2019-05-30 at the Wayback Machine.
  • Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng,nd, c,新港社與荷蘭教會 [online]. Tâi-pak: Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng. [Tī 2004 nî 11-goe̍h 8 ín-iōng]. [5] Archived 2019-05-24 at the Wayback Machine.
  • Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng,nd, d,新港文書解說 [online]. Tâi-pak: Tiong-iong Gián-kiù-īⁿ Pêⁿ-po͘ Bûn-hòa Chu-sìn-bāng. [Tī 2004 nî 11-goe̍h 8 ín-iōng]. [6] Archived 2019-05-24 at the Wayback Machine.

Iân-sin oa̍t-to̍k siu-kái

Gōa-pō͘ liân-kiat siu-kái

 

Wikimedia Commons téng ê siong-koan tóng-àn: Sinckan Manuscripts