Chhòa Pôe-hóe

Chhòa Pôe-hóe (蔡培火; 1889 nî 5 goe̍h 22 ji̍t – 1983 nî 1 goe̍h 4 ji̍t), hō Hong-san (峰山), Tâi-oân Hûn-lîm Pak-káng chhut-sin, Ji̍t-pún sî-tāi ê kàu-su kiam siā-hōe ūn-tōng jîn-sū, Chiàn-āu sî-tāi ê chèng-tī jîn-bu̍t. Kok-bîn Chèng-hú chiap-koán Tâi-oân liáu-āu, bat chò kòe li̍p-hoat úi-oân kap chèng-bū úi-oân.

Chhòa Pôe-hóe siòng

Seng-oa̍h

Ji̍t-pún sî-tāi

1902 nî, Chhòa tī chiap-chhiok Ki-tok-kàu ê sî o̍h ē-hiáu Lô-má-jī, chū hit-chūn khai-sí chū-siu Tâi-gí-bûn, Ji̍t-bûn kap Hàn-bûn. 1906 nî, i khai-sí tī Tâi-oân Chóng-tok-hú Kok-gí Ha̍k-hāu su-hoān-pō͘ tha̍k-chheh. 1910 nî, ùi Kok-gí Ha̍k-hāu pit-gia̍p liáu-āu, khì tī A-kong-tiàm Kong-ha̍k-hāu hùn-tō, 2 tang āu tī Tâi-lâm-chhī Tē-jī Kong-ha̍k-hāu jīm-kàu. 1914 nî, i ka-ji̍p Tâi-oân Tông-hòa Hōe; 1915 nî, Tông-hòa Hōe pī kái-sàn, Chhòa mā pī-pek lī-khui kàu-chit. Lo̍h-bóe, i tī chhin-iú kap Lîm Hiàn-tông ê chu-chō͘ hā, chiân-óng Ji̍t-pún liû-ha̍k, khó tiâu Tang-kiaⁿ Ko-téng Su-hoān Ha̍k-hāu ê lí-kho jī-pō͘ (bu̍t-lí hòa-ha̍k kho). 1920 nî, i pit-gia̍p liáu-āu má-siōng tam-jīm Tâi-oân Bîn-pò ê pian-chip kiam hoat-giân-jîn.

1920 nî, i tī Tâi-oân Chheng-liân hoat-piáu Ngó͘ Tó ú Ngó͘-téng (我島與我等), tī lāi-té thê-chhut "Tâi-oân sī Tâi-oân-lâng ê Tâi-oân" ê chú-tiuⁿ, chiâⁿ-chò Tâi-oân bîn-cho̍k ūn-tōng siāng tiōng-iàu ê tiong-sim su-sióng. 1923 nî, ka-ji̍p Tâi-oân Bûn-hòa Hia̍p-hōe, hia̍p-chō͘ thui-tōng Tâi-oân Gī-hōe Siat-tì Chhéng-goān. Jiân-āu bat in-ūi ûi-hoán Tī-an Kéng-chhat Hoat pī tái-pó͘, hām Chiúⁿ Ūi-súi kāng-khoán pī phòaⁿ 4 kò-goe̍h, hō-chò Tī-kéng sū-kiāⁿ. I tī chē-kaⁿ kî-kan chhòng-chō liáu Tâi-oân Chū-tī Koa.

1927 nî, Bûn-hòa Hia̍p-hōe hun-lia̍t, Chhòa Pôe-hóe in-ūi put-boán hia̍p-hōe lāi-pō͘ ū tông-chì teh bú kai-kip tàu-cheng, koh ka-siōng hām Liân Un-kheng ê chú-tiuⁿ bô ha̍p, só͘-í thoat-lī Bûn-hòa Hia̍p-hōe chham Chiúⁿ Ūi-súi tâng-chê cho͘-chit Tâi-oân Bîn-chiòng Tóng; m̄-koh lo̍h-bóe Chiúⁿ tōa-la̍t chi-chhî kang-lông ūn-tōng, Chhòa mā tùi Chiúⁿ sán-seng put-boán. 1929 nî. i tī Tâi-lâm kí-pān "Tâi-oân Pe̍h-ōe-jī Tē-it-hôe Gián-kiù-hōe" (台灣白話字第一回研究會), chiân-āu lóng-chóng 3 kî; lo̍h-bóe pī Ji̍t-pún tong-kio̍k kìm-chí; kāng sî-kan, i oân-sêng Lán Tâi-oân ê siá-chok.

1930 nî 8 goe̍h, Chhòa koh in-ūi put-boán tóng-lāi tông-chì chú-tiuⁿ siā-hōe-chú-gī kap kang-lông ūn-tōng, liân-ha̍p Iûⁿ Tiāu-ka lēng-gōa cho͘-chit Tâi-oân Tē-hng Chū-tī Liân-bêng; 12 goe̍h, hō͘ Tâi-oân Bîn-chiòng Tóng khai-tî tóng-che̍k. 1937 nî, Tiong-Ji̍t Chiàn-cheng po̍k-hoat, Chhòa chiân-óng Tang-kiaⁿ lâi phiah-khui Chóng-tok-hú; 1942 nî, ùi Tang-kiaⁿ choán-óng Siāng-hái.

Chiàn-āu sî-tāi

1945 nî, Ji̍t-pún tâu-hâng, Chhòa Pôe-hóe má-siōng ka-jip Tiong-kok Kok-bîn Tóng. 1 tang āu tó-tńg Tâi-oân. 1948 nî, tòng-soán Tiong-hôa Bîn-kok hêng-hiàn āu ê tē-it kài li̍p-hoat úi-oân. 1950 nî, Chhòa chiâⁿ-chò Hêng-chèng Īⁿ-tiúⁿ Tân Sêng ê chèng-bū úi-oân, mā sī Chiúⁿ-ka chèng-koân ê tē-it ūi Tâi-che̍k chèng-bū úi-oân. 1952 nî, tam-jīm Tiong-hôa Bîn-kok Âng Si̍p-jī Hōe ê hù-hōe-tiúⁿ kiam Tâi-oân-séng Hun-hōe hōe-tiúⁿ. 1974 nî, Chhòa ùi Âng Si̍p-jī Hōe the̍h Sin-tâi-phiò 20-bān îⁿ chhòng-pān Tiong-hôa Bîn-kok Koan-hoeh Ūn-tōng Hia̍p-hōe, i chhut-jīm hōe-tiúⁿ. Chêng-āu tī Tâi-pak, Tâi-tiong, Tâi-lâm kap Ko-hiông sêng-li̍p 4 ê koan-hoeh tiong-sim.

Chhut-sin

Chhòa Pôe-hóe ùi Pak-káng chhut-sì, lāu-pē sī Chhòa Jiân-hong (蔡然芳).

Tù-chok

• Cha̍p-hāng Koán-kiàn (1925 nî)