Andorra

Andorra (Óa-im: "an-tó͘-la"), choân-miâ Andorra Kong-kok (Catalunya-gí: Principat d'Andorra) sī Au-chiu sai-lâm-pêng ê 1 ê chiâⁿ sè ê kong-kok ("thâu-lâng-kok"), khiā tī Pirineo Soaⁿ-lêng, giap tī Hoat-kok kap Se-pan-gâ tiong-kan. Andorra éng-koè ko͘-li̍p, taⁿ in-ūi koan-kong, kim-iông hoat-ta̍t--khí-lâi, ke chin hoân-hoâ.

Andorra Kong-kok Principat d'Andorra
kok-kî kok-hui
Chu-kù: Virtus Unita Fortior "Chi̍p-tiong iu-tiám tō ē-tàng kèng-ka kiông-tāi"
Kok-koa: El Gran Carlemany "Úi-tāi ê Charlemagne"
Siú-to͘ kap siāng-tōa siâⁿ-chhī	Andorra la Vella
Koaⁿ-hong gí-giân	Catalunya-gí
Chèng-hú	tan-it-chè, gī-hoē-chè, kun-chú li̍p-hiàn, soán-kí kun-chú, jī-thâu chèng-tī
• Kiōng-tông-kong	Joan Enric Vives Sicília & Emmanuel Macron
• Tāi-piáu	Josep Maria Mauri & Patrick Strzoda
• siú-siòng	Xavier Espot Zamora
• Tāi-phêng-gī-hōe gī-tiúⁿ	Carles Enseñat Reig
Li̍p-hoat ki-kò͘	Tāi-phêng-gī-hōe
Bīn-chek
• Lóng-chóng	467.63 km2 (180.55 sq mi) (tē 178 miâ)
• chúi-he̍k (%)	0.26
Jîn-kháu
• 2023 nî kó͘-kè	85,101 (tē 185 miâ)
• Bi̍t-tō͘	179.8/km2 (465.7/sq mi) (tē 71 miâ)
GDP (PPP)	2024 nî kó͘-kè
• Lóng-chóng	$6.001 cha̍p-ek (tē 168 miâ)
• Pêng-kin	$69,146 (tē 18 miâ)
GDP (bêng-gī)	2024 nî kó͘-kè
• Lóng-chóng	$3.897 cha̍p-ek (tē 159 miâ)
• Pêng-kin	$44,900 (tē 24 miâ)
Gini (2003 nî)	27.21 kē
HDI (2022 nî)	0.884 chin ko · tē 35 miâ
Hoè-pè	Euro (€) (EUR)
Sî-khu	UTC+1 (CET)
• Hā-sî-kan (DST)	UTC+2 (CEST)
Khui-chhia hong-hiòng	iū
Tiān-oē khu-hō	+376
ISO 3166 tāi-hō	AD
Siōng-téng domain	.ad

Tē-lí

Andorra ê tē-hêng-tô͘

Andorra ê tē-hêng khah chē sī koân soaⁿ, pêng-kin-koân ū 1,996 m, siāng koân kàu 2,946 m. Ū 3 ê soaⁿ-kok, kî-tiong 2 ê ha̍p chò tē-3-ê. Valira-hô ê chúi tùi hia lâu khì kah Se-pan-gâ.

Un-tài-hêng ê khì-hāu, m̄-koh in-ūi tī hái-poa̍t khah koân ê só͘-chāi, koâⁿ-thiⁿ ê seh khah chē, joa̍h--lâng mā khah liâng--tām-po̍h-á.

Hêng-chèng tan-ūi

Andorra siat 7 ê siā-lí, hō-chò parròquies (tan-sò͘ parròquia):

• Andorra la Vella
• Canillo
• Encamp
• Escaldes-Engordany
• La Massana
• Ordino
• Sant Julià de Lòria

Keng-chè

Tī Andorra, lông-gia̍p sī thoân-thóng ê keng-chè chu-goân. In-ūi Andorra ê thó͘-tē kan-na 2% sek-ha̍p chèng-choh, che chú-iàu sī chhī cheng-siⁿ, te̍k-pia̍t sī iûⁿ-á. Chia̍h-mi̍h chú-iàu sī chìn-kháu--ê.

Hiān-tāi ê keng-chè ki-chhó͘ í-keng choán khì koan-kong-gia̍p hām kim-iông. Koan-kong-gia̍p ê seng-sán-gia̍h chiàm GDP ê 80%. Liōng-kî-iok ta̍k-nî ū 9-pah-bān lâng khì hia koan-kong, siau-hùi. Andorra ê bián-soè chè-tō͘ kap i ê koan-kong kiàn-siat te̍k-pia̍t siū hoan-gêng. Chóng--sī, choè-kīn kúi-nî kè-piah Hoat-kok, Se-pan-gâ ê keng-chè ū khah khai-hòng, tì-tio̍h in kok-lāi ê siau-hùi sán-phín pí éng-koè khah phong-phài, soè-kim mā ū khah kē, tùi Andorra ê kēng-cheng-le̍k sī 1 ê thiau-chiàn.

Kim-iông-gia̍p ê bián-soè chèng-chhek mā sī keng-chè ê tōng-le̍k.

Chè-chō-gia̍p chú-iàu seng-sán hun, sek-gâ-hun kap ka-khū.

Andorra kap Au-bêng ū te̍k-sû ê keng-chè koan-hē. I ê chè-chō-phín tī Au-bêng lāi-pō͘ bián phah chìn-kháu-soè. Lông-gia̍p-phín hong-bīn tō bô kâng.

1999 nî chìn-chêng, Andorra iōng Hoat-kok ê franc, Se-pan-gâ ê peseta chò i ê hòe-pè. Taⁿ í-keng kái iōng Au-goân.

Siā-hoē

Andorra ê kok-bîn sī kok-ka jîn-kháu ê chió-sò͘, chiàm 33% niā-niā. Se-pan-gâ-lâng chiàm 43%, Phû-tô-gâ-lâng chiàm 11%, Hoat-kok-lâng 7%, chhun ê kok-chióng gōa-kok-lâng chiàm 6%.

Catalunya-gí sī î-it ê koaⁿ-hong-gí. Chhù-piⁿ Se-pan-gâ ê Catalunya tē-tài mā kóng kāng-khoán ê oē. Se-pan-gâ-gí, Hoat-gí mā ē thong.

Lô-má Thian-chú-kàu sī chú-iàu ê chong-kàu.

Chèng-tī

Andorra kàu-kah choè-kīn kúi-nî chiah ū bêng-khak chiōng chèng-tī thé-chè pun chò 3-hun-koân ê chè-tō͘.

1993 nî ê hiàn-hoat khak-jīm Andorra sī 1 ê kok-hōe-chè ê bîn-chú thé-chè. Kok-ka ê thâu-lâng goân-chāi sī thoân-thóng ê 2-ūi coprince, in phài tāi-piáu-thoân khì tī Andorra. In bô chhú-siau chèng-hú koat-chhek ê koân-lī; chèng-hú ê thâu-lâng chiah chiâⁿ-si̍t ū hoāⁿ hêng-chèng-koân.

Le̍k-sú

Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.