Chîⁿ
Chîⁿ (錢) ia̍h lui (鐳) sī lâng ēng lâi bé mi̍h-kiāⁿ ia̍h ho̍k-bū (chhiàⁿ lâng chò khang-khoè)--ê, mā sī in bē mi̍h hō͘--lâng iah sī kā lâng ho̍k-bū ē the̍h-tio̍h--ê. Thong-sè-kan ū chin chē bô-kâng khoán-sek teh si̍t-chè liû-thong ê chîⁿ, sī í chóa-phiò ia̍h gîn-kak téng hêng-sek chûn-chāi, ia̍h chiō sī hoè-pè, he̍k-chiá sī kóng thong-hòe. Toā-to-sò͘ ê kok-ka lóng ū hoat in kok sú-iōng ê hoè-pè, pí-lūn Bí-kok ê Bí-kim he̍k-chiá-sī Hui-li̍p-pin ê peso.
Miâ
siu-kái"Lui" chit-ê kóng-hoat lâi-chū Chheng-tiâu kah chá-kî Bîn-kok chèng-hú ēng ê tâng-lui (銅鐳). Tâi-oân hō͘ Ji̍t-pún tông-tī ê sî-chūn, "lui" chit-ê kóng-hoat bān-bān siau-sit, khah chia̍p ēng "chîⁿ" (Ji̍t-pún-gí: 銭, sen). In-ūi khah-chá ū ê lâng ùi Bân-lâm kah Tiô-sòaⁿ tē-hng î-bîn kàu Lâm-iûⁿ, "lui" tī Sin-ka-pho kah Má-lâi-se-a iân-iōng kàu-taⁿ.
Chîⁿ ê le̍k-sú
siu-káiChîⁿ sī ēng lâi bé mi̍h-kiāⁿ--ê, lâng chò bé-bē sī chêng kó͘-chá tō ū ê tāi-chì. Tong-goân-chho͘, lâng teh kau-e̍k pēng bô ēng chîⁿ, in sī chò táu-oāⁿ, iā-chiū-sī ēng mi̍h-kiāⁿ khì kap lâng oāⁿ bô-siâng ê mi̍h.
Lâng chi̍t-khai-sí sú-iōng chîⁿ ê sî, in siūⁿ-beh chhoē ē tòng-kú, koh ti̍t-ti̍t ū kè-ta̍t, jî-chhiáⁿ lī-piān chah lâi khì-tò ê hāng-mi̍h, le̍k-sú-siōng thâu-chi̍t-ê ēng kim-sio̍k chù-chò gîn-kak-á ê kok-ka hō-chò Lydia, sî-kan sī iok-kî-lio̍k kong-goân-chêng 650 nî. Chit-ê kok-ka ê ūi-tì tō tī Türkiye se-pō͘. Lydia ê gîn-kak-á sī ēng kùi-tiōng ê kim-sio̍k chù--ê, kuân-téng ū sai ê tô͘. Iā chit khoán chò-hoat chin kín tō thoân khì Hi-lia̍p kap Tē-tiong-hái ê chē-chē só͘-chāi, boé-á thoàⁿ khì kah sè-kài pa̍t-tah. Khah kó͘-chá ê sī-chūn, mā bat ū lâng ēng lê-à-khak iah sī iâm-kak t.t. lâi chò hoè-pè.
Ēng chîⁿ lâi chò bé-bē pí-khí táu-oāⁿ ke khah lī-piān, mā ē-tàng bô siū hoè-mi̍h pún-seng bô-hoat-tō͘ koh thiah-hun ê chè-hān, mā khah bē in-ūi kāng 1 khoán mi̍h, sûi-ê ê phín-chit kap toā-sè cheng-chha lâi khí kau-liâu. Chîⁿ kā kau-e̍k ê tan-ūi piau-chún-hoà, thê-seng keng-chè hoa̍t-tōng ê hāu-lu̍t. Lâng mā thang thàu-koè lia̍p-chek chîⁿ lâi pī-pān bī-lâi ê su-iàu, sīm-chì lâu hō͘ kiáⁿ-sun-á.
Hoat-bêng gîn-kak-á kúi-ā pah tang liáu-āu, choá-phiò khai-sì hō͘ lâng ēng lâi piáu-sì ū ín lâng beh hù chîⁿ, siōng-khí-thâu sī 1 chióng chiò-jī ê khoán-sek, tē-it-tiuⁿ chiàⁿ-káng ê gîn-phiò sī tī kong-goân 600 chì 1455 tiong-kan ê Tiong-kok chhut-hiān--ê, 1660 kàu 1664 nî tiong-kan Sūi-tián mā khai-sí ìn gîn-phiò. Chóng--sī chit 2 ê lē tī hit-tong-sî lóng in-ūi boé--á khêng bô kàu gîn-kak-á thang tùi-oāⁿ choaⁿ-á chhui-hêng liáu bô kài sūn-sū. Massachusetts ê Massachusettes Oaⁿ Si̍t-bîn-tē tī 1690 nī mā hoat-hêng gîn-phiò, chit pái tō ū sêng-kong, liáu-āu gîn-phiò mā piàn-chò jú lâi jú sù-siông.
Hiān-chhú-sī, lâng koan-liām--ni̍h ê chîⁿ, hoān-sè m̄-sī si̍t-thé ê hoè-pè, tian-tó sī gîn-hâng kháu-chō lâi-té khiām tiàm tiān-náu kì-tî-thé ê sò͘-gia̍h.
Chîⁿ ê ì-sù ū-sî-chūn sī khah khoah-bīn--ê, chhin-chhiūⁿ sìn-iōng-khah, tō kiò-chò sok-ka hoè-pè.