Viking-lâng

(Tùi Viking lâng choán--lâi)

Viking-lâng (Kó͘-Norse-oē: vikingr) sī 8 sè-kí boé-kî kàu 11 sè-kí chi-kan teh kiâⁿ-chûn thàm-hiám, kau-chiàn, chò seng-lí ê hit-koá Pak-au lâng. In bat chhiúⁿ-kiap Britain Kûn-tó, Hoat-kok, Au-chiu kî-thaⁿ só͘-chāi.

Mî-iûⁿ Kûn-tó sī Viking-lâng ǹg sai hoat-tián ê 1-ê tiōng-iàu ê tiong-sim. iû-phiò chiàⁿ-chhiú-pêng sī Au-chiu sai-pak, tò-chhiú-pêng sī Peng-tē, ē-pêng sī Britain Kûn-tó ê pak-pêng.

Le̍k-sú siu-kái

Skandinaviasai-lâm-a ê lông-gia̍p bûn-bêng hoat-goân-tē te̍k-pia̍t hn̄g, lông-gia̍p ki-su̍t kàu se-goân chêng 2500 nî chiah thoân kàu Au-chiu sai-pak. Au-chiu Tiong-kó· Sî-tāi chìn-chêng ê Skandinavia ē-sái kóng sī Au-chiu bûn-bêng ê chháu-tē, pēng-bô siū tio̍h Roma Tè-kok koán-hat a̍h-sī éng-hióng.

Skandinavia ê tē-lí kap bu̍t-chit tiâu-kiāⁿ te̍k-pia̍t kó·-lē lâng hoat-tián kiâⁿ-chûn ki-su̍t. Norge iû-kî sī án-ne. I ê hái-hōaⁿ-sòaⁿ oan-oan-oat-oat, hêng-sêng chē-chē chhun ji̍p-khì lio̍k-tē ê tn̂g oan (hō-chò fjord), tì-sú chē chûn pí iân hái-hōaⁿ kiâⁿ lio̍k-tē khah khoài. Chá-kî ê chûn bô phâng. Kàu-kah 600 nî chó-iū chiah ū phâng-chûn ki-su̍t tùi Tē-tiong-hái thoân kàu-ūi. Hit tōaⁿ sî-kî Au-chiu khì-hāu te̍k-pia̍t sio-lo̍h, Skandinavia jîn-kháu tōa cheng-ka. Norge ê tē pún-té kan-taⁿ 3% sek-ha̍p chèng-choh. Kàu-kah 700 nî, sai Norge ê tē ē-tàng ióng-chhī ê jîn-kháu-gia̍h í-keng chha-put-to chīn-pōng.

Só͘-í to̍h khai-sí ū lâng hoat-tián khì kàu hái-gōa. In ê chûn sok-tō· kín, ū phâng oân-ná ē-tit kò-chiúⁿ, ē-tàng kòe hái mā ē-sái kò chiūⁿ hô-chhoan. In chài Pak-au sim-lîm ê tōng-bu̍t phôe kàu Britain Kûn-tó, tāi-lio̍k gōa-siau. Ū-sî bé-bē, ū-sî kiam chhiúⁿ-kiap. In ka-kī hō ê miâ hō-chò Viking, ì-sù sī "Chhiúⁿ-kiap ê lâng". Thâu-khí-seng kéng joa̍h--lâng sî-chūn kòe hái khì kàu Britain hù-kīn ê Lindisfarne-tó chhiúⁿ tong-tē ê Ki-tok-kàu siu-tō-īⁿ, chhiu-thiⁿ chiah lī-khui. Āu--lâi tī koâⁿ--lâng ê sî-chūn bih tòa bo̍k-phiau-tē hù-kīn kòe-tang, thèng-hāu hó-thiⁿ chiah lo̍h-chhiú. Kàu-bóe--ah kui-khì lâu tòa gōa-hiong, kiàn-li̍p sin chèng-tī sè-le̍k.

 

Viking-lâng tùi-gōa khok-chhiong(?) ê lō͘-sòaⁿ chú-iàu pun 3 tiâu. Tang, sai.

Bûn-hòa siu-kái

Chia̍h-mi̍h: siāng ài chia̍h ti-bah.

Chham-khó chu-liāu siu-kái

  • Diamond, Jared. 2005. Collapse: how societies choose to fail or succeed. New York: Viking.