Khu Hông-kah
| 這篇文章有漢字兮版本。 參考這篇文章兮漢字版本。 |
Khu Hông-kah (1864 nî 12 goe̍h 26 hō — 1912 nî 2 goe̍h 25 hō), Kheh-lâng. Tī Hok-kiàn-séng Tâi-oân-hú Tām-chúi-thiaⁿ Tâng-lô-oan (taⁿ Biâu-le̍k-koān Tâng-lô-hiong Tek-sim-chhun) chhut-sì, chek-koàn Chiong-hòa-koān. Sī Chheng-tiâu koaⁿ-oân, si-jîn, kàu-io̍k-ka kah kek-bēng-ka.
| Khu Hông-kah | |
|---|---|
| 丘逢甲 | |
 | |
| Kò-jîn chu-sìn | |
| Chhut-sì |
1864 nî 12 goe̍h 26 ji̍t Chheng Hok-kiàn-séng Tâi-oân-hú Tām-chúi-thiaⁿ Biâu-le̍k-pó Tâng-lô-oan(taⁿ Biâu-le̍k-koānTâng-lô-hiong Tek-sim-chhun) |
| Kòe-sin |
1912 nî 2 goe̍h 25 ji̍t (47 hòe).svg){kind=small} Kńg-tang-séng Tìn-pêng-koān (taⁿ Mûi-chiu-chhī Chiau-niá-koān) |
| Kok-che̍k |
.svg){kind=small} Tāi-chheng Tè-kok (1864 nî 12 goe̍h 26 hō－1911 nî 12 goe̍h 31 hō) Tâi-oân Bîn-chú-kok (1895) Tiong-hoâ Bîn-kok (1912 nî 1 goe̍h 1 hō－1912 nî 2 goe̍h 25 hō) |
| Kiáⁿ-jî | Khu Liām-tâi |
|
Keng-le̍k
| |
seng-pêng
siu-kái
Khu Hông-kah tī Tông-tī 3-nî (1864 nî) tī Hok-kiàn-séng Tâi-oân-hú Tām-chúi-thiaⁿ Biâu-le̍k-pó Tâng-lô-oan (taⁿ Tâi-oân Biâu-le̍k-koān Tâng-lô-hiong Tek-sim-chhun, Kheh-chng) chhut-sì. In-ūi tú-á-hó sī kap-chú nî, só͘-í hō-chò Hông-kah. Khu Hông-kah chó͘-che̍k tī Kńg-tang Ka-èng-chiu Tìn-piâⁿ (taⁿ Kńg-tang Chiau-niá), chek-koàn Hok-kiàn-séng Tâi-oân-hú Chiong-hoà-koān Bâ-bū Tang-siōng-pó Tang-sì-kak.
Chū sè-hàn i tio̍h chiâⁿ khiáu, in lāu-pē Khu Liông-chiong tio̍h an-pâi i khì Saⁿ-kak-á Lī--sī Siáu-hûn San-chong tha̍k-chheh. 14 hòe khó oān-chhī khó-tiâu tē-1-miâ[1], tit-tio̍h sûn-bú Teng Ji̍t-chhiong ê sióⁿ-sek, O-ló i sī "tang-lêng châi-chú"; 25 hòe khì Hok-chiu khó-chhì, kah Lī Jú-siu kâng-nî khó-tiâu. Keh-nî (Kong-sū 15 nî / 1889 nî), kàu Pak-kiaⁿ khó-chhì, khó tiâu chìn-sū. Kâng-nî hőng jīm-bēng tī Kong-pō͘ chò-koaⁿ, m̄-koh Khu Hông-kah bô siōⁿ-beh tī keng-su chò-koaⁿ, tio̍h kóng "pē-bú lāu--ah su-iàu chiàu-kò͘", tńg-lâi Tâi-oân. Tńg-lâi í-āu pa̍t-lâng chhiáⁿ i kà-chheh, Khu Hông-kah bat khì Tâi-tiong "hêng-bûn su-iⁿ" kà-chheh, āu-lâi koh tī Tâi-lâm kah Ka-gī kí-pān sin-sek o̍h-á.
Soan khì Kńg-tang, chham-ka hoán Chheng
siu-káiKong-sū 20 nî (1894 nî), Kap-ngó͘ Chiàn-cheng po̍k-hoat. Keh-nî, Chheng-kun phah su, Lí Hông-chiong kah Ji̍t-pún Chhiam-tēng Má-koan Tiâu-iok, kā Tâi-oân koah hō͘ Ji̍t-pún, Tâi-oân-lâng chok hùn-khài, Khu Hông-kah mā siá bûn hō͘ Chheng-tiâu chèng-hú hoán-tùi koah-niō. Tiâu-iok kiâⁿ-khì liáu-āu, Khu Hông-kah thê-gī sêng-li̍p bîn-chú-kok, ín-chhōa sin-sū kā kî-á、sú kah chóng-thóng ìn-á khe̍h hō͘ sûn-bú Tn̂g Kéng-siông, koh chàn-siaⁿ gī-kun hoán-khòng. 5 goe̍h 23 hō，Tn̂g Kéng-siông hoat-pió Tâi-oân Bîn-chú-kok To̍k-li̍p Soan-giân. 5 goe̍h 25, Tâi-oân Bîn-chú-kok sêng-li̍p, nî-hō "Éng-chheng", Tn̂g Kéng-siông chhut-jīm chóng-thóng, Lâu Éng-hok chò tāi-chiòng-kun, Lí Péng-suī chò kun-bū tāi-sîn, Khu Hông-kah sī hù-chóng-thóng kiam thoân-liān-sú, hōaⁿ-thâu gī-ióng-kun.[2]Tn̂g Kéng-siông chū-siú Tâi-pak, Khu Hông-kah tī Lâm-khàm siat-peng.[3]
5 goe̍h 29, Ji̍t-kun teng-lio̍k, chiàm-niá Ke-lâng, siú-kun phah bē kòe. 6 goe̍h 4 hō, chóng-thóng Tn̂g Kéng-siông chē Tek-kok ê chûn soan khì Ē-mn̂g. Khu Hông-kah chai-iáⁿ liáu-āu, kám-kak beh kóaⁿ-cháu Ji̍t-pún-lâng sī bô-khó-lêng ê tāi-chì, tio̍h chhōa kui-ke-hóe-á soan khì Kńg-tang Ka-èng-chiu。[4]lī-khui Tâi-oân chìn-chêng koh siá si: “Cháiⁿ-siòng iú khoân lêng kat-tē, ko͘-sîn bû-le̍k khò hôe thian; pián-chiu khù chok Chhi-î-chú, hôe-siú hô-san ì ám-jiân.” Chit-ê si tī Khu Hông-kah kòe-sin cha̍p-gōa-tang liáu-āu, in kiáⁿ Khu Liām-tâi chiah kā kong-pò͘.
Khu Hông-kah cháu khì Tāi-lio̍k liáu-āu, tī Kńg-tang kè-siok kà-chheh, siat-li̍p sin-sek o̍h-á.
Khu Hông-kah āu-lâi chek-ke̍k chi-chhî hoán Chheng ê kek-bēng oa̍h-tāng. Soan-thóng 3 nî (1911 nî), Bú-chhiong khí-gī po̍k-hoat, Tiong-kok chok chē séng mā kā hióng-èng, Kńg-tang soan-pò͘ to̍k-li̍p, Ô͘ Hàn-bîn chò to͘-tok. Khu Hông-kah hőng soán chò tāi-piáu, soán-kí Sun Bûn chò Tiong-hoâ Bîn-kok lîm-sî tāi-chóng-thóng.
Bîn-kok goân-nî (1912 nî ), Khu Hông-kah chek-lô sêng-chi̍t, chhéng-kà tńg-khì lâm-hong. 2 goe̍h 25，tī Kńg-tang Tìn-pêng-koān (taⁿ Mûi-chiu-chhī Chiau-niá-koān) Oân-san-lí kòe-sin, ûi-giân kóng lo̍h-thó͘ ê sî-chūn ài hiòng lâm-hong, in-ūi i iáu-koh kòa-liām Tâi-oân.[5]Khu Hông-kah chhut-chōng ê sî, kúi-nā-chheng lâng lóng leh khàu.
chok-phín
siu-kái- Léng hûn hái ji̍t lô͘ si-chhau, pau-hâm Ti̍t-am si chhûn, Pek-chong si chhó, Lô-hû iû chhó, Goân-se̍k bû goa̍t
kì-liām
siu-kái
1961 nî tī Tâi-oân tiong-pō͘ khí chi̍t-keng tāi-ha̍k kì-liām Khu Hông-kah, hō-chò Hông-kah Kong-siong Ha̍k-īⁿ. 1961 nî, ha̍k-hāu chèng-sek chhòng-kiàn tī Tâi-tiong-chhī Pak-tūn-khu Tōa-kheⁿ (taⁿ Tiong-tâi kho-kī Tāi-ha̍k hāu-chí), Tōa-kheⁿ goân-pún sī Khu Hông-kah in a-hiaⁿ Khu Sian-kah khai-hoat khiā-khí ê só͘-chāi, bōng-á-po͘ mā tī hia, Khu Hông-kah mā bat tòa kòe chia. Āu-lâi Hông-kah Kong-siong Ha̍k-īⁿ sóa khì Sai-tūn-khu, 1980 nî kái chò Hông-kah Tāi-ha̍k.
2006 nî 5 goe̍h ，Khu Hông-kah tī Kńg-tang ê kò͘-ki hō͘ Tiong-hôa Jîn-bîn Kiōng-hô-kok Kok-bū-īⁿ kong-pò͘ chò choân-kok tiōng-tiám bûn-bu̍t pó-hō͘ tan-ūi[6].
Khu Hông-kah ê bōng-á-po͘ kàu-taⁿ koh tī-leh, kah Hông-kah kì-liām-têng lóng sī Mûi-chiu-chhī bûn-bu̍t pó-hō͘ tan-ūi. Siâng-sî, tī Mûi-chiu koh ū Hông-kah Tāi-tō, Hông-kah Tōa-kiô, Hông-kah Chheh-pâng téng lâi kì-liām Khu Hông-kah.[7]
Kun-lām
siu-kái- Tiong-hoâ Bîn-kok hái-kūn ū tùi Bí-kok bé ê kun-lām í Khu Hông-kah lâi hō-miâ.
Le̍k-sú Phêng-kè
siu-káiHó Phêng-kè
siu-kái- Khu Hông-kah chok siàu-liân tio̍h ū bē-bái ê koaⁿ-ūi thang chò, soah kā hòng-khì, tńg-lâi Tâi-oân kà-chheh; It-bī koah Tâi ê sî, i tāi-seng thê-chhiòng to̍k-li̍p khòng Ji̍t; cháu khì Tāi-lio̍k liáu-āu koh piàⁿ-la̍t thui-kóng sin-sek kàu-io̍k. I tùi kok-ka it-ti̍t ū chok koân ê kî-bōng, sū chi̍t-ê chok ài-kok ê lâng[8].
- Khu Hông-kah ê si-bûn bat tit-tio̍h chok chē ha̍k-chiá chok koân ê phêng-kè[9][10], Niô͘ Khé-chhiau o-ló i sī "si-kài kek-bēng kī-chú", "thian-hā kiān-chiá"[11].
Pháiⁿ Phêng-kè
siu-kái- Bi-long kí-jîn Lîm Kim-siâⁿ (bat tī Bi-long、Lio̍k-tui kah Ji̍t-kun chiàn-tàu nn̄g-pái), siá kòe liân-tùi phêng-kè Khu Hông-kah:
| “ | Tō Tâi kun-hiòng, tō Oa̍t kun-chong, kun-hoat chóng lêng tô, sū-piàn lióng-hoan sêng tāi-tō. (盜臺軍餉，盜粵軍裝，軍法總能逃，事變兩番成大盜) Hui Chheng jîn-bu̍t, hui Hàn jîn-châi, jîn-giân chiong put sek, sim-kam it sú bo̍k ti hui. (非清人物，非漢人材，人言終不息，心甘一死莫知非) |
” |
Koan-î Liu-soan
siu-kái- Khu Hông-kahtī Má-koan Tiâu-iok chhiam-tēng liáu-āu siōng-su kúi-nā-kái hoán-tùi koah Tâi; Tâi-oân Bîn-chú-kok sêng-li̍p ê sî-chūn khàu kah ba̍k-sái lâu ba̍k-sái tih kóng Tâi-oân lī tiâu-têng chok hn̄g, koaⁿ-peng mā bô-siáⁿ thang i-khò, nā chhut tāi-chì, tiâu-têng kò͘ bē tio̍h Tâi-oân, kan-na ka-kī pó-hō͘ ka-kī chiah ū-hoat-tō͘[12]; It-bī Chiàn-cheng tú-á khai-sí, Tn̂g Kéng-siông tio̍h soan ah. I koh mē Tn̂g Kéng-siông á-bōe phah tio̍h soan ah[13], kiat-kó bô-gōa-kú mā soan khì Tāi-lio̍k[14]cháu khì Hok-kiàn Choân-chiu-hú[8].
- Ū Tiong-kok ha̍k-chiá tī chheh lāi-té kóng, Khu Hông-kah bat chhōa-peng khòng-chiàn 20 kang.[15][16]
Koan-î Kám Ū Oai-ko
siu-káiChhù-sū
siu-káiKong-sū 3 nî (1877 nî) Khu Hông-kah tī Tâi-oân-hú khó īⁿ-chhì, khó-koaⁿ sī Hok-kiàn Sûn-bú Teng Ji̍t-chhiong. Thoân-soat Khu Hông-kah tē-it-ê kau-kǹg, Teng Ji̍t-chhiong chőaⁿ chù-ì tio̍h i, tio̍h mn̄g i ê miâ-sèⁿ, nî-kí; tú-á-hó Khu Hông-kah seⁿ tī kap-chú-nî, koh hō-chò Hông-kah, tio̍h kóng chhut: “Kap-liân seng Kap-chú.” Khu Hông-kah má-siōng tio̍h tùi chhut: “Teng-hòe gū Teng-kong.” (In-ūi hit tang sī teng-thiú-nî, khó-koaⁿ koh sèⁿ Teng). Teng Ji̍t-chhiong tio̍h kā kóng: “Bián tán oa̍t-kǹg, mā chai-iáⁿ lí ē-sái kho-tiâu.” Īⁿ-chhì hòng-pńg, Khu Hông-kah kó-jiân kho-tiâu tē-it-miâ[24].
Siong-koan bûn-chioⁿ
siu-káiChù-kha
siu-kái- ↑ 資料來源：國家圖書館 臺灣記憶 https://tm.ncl.edu.tw/
- ↑ 《臺灣通史·卷四》：初二日，紳士邱逢甲率人民等公上大總統之章。景崧受之，建元永清，旗用藍地黃虎。以兵部主事丘逢甲為義勇統領，禮部主事李秉瑞為軍務大臣，刑部主事俞明震為內務大臣，副將陳季同為外務大臣，道員姚文棟為遊說使，使詣北京，陳建國情形。
- ↑ 《臺灣通史·卷四》：當是時，全臺之兵，土、客、新、舊為數三百數十營，每營三百六十人。景崧既駐臺北，以逢甲率所部戍附近，備策應。
- ↑ 《臺灣通史·卷四》：十三日，日軍以一大隊迫獅球嶺。臺人請景崧駐八堵，為死守計，不從。營官李文魁馳入撫署，大呼曰：「獅球嶺亡在旦夕，非大帥督戰，諸將不用命」。景崧見其來，悚然立，舉案上令架擲地曰：「軍令俱在，好自為之」。文魁側其首以拾，則景崧已不見矣。景崧既入，攜巡撫印奔滬尾，乘德商輪船逃。將出口，砲臺開砲擊之；適德兵艦泊附近，以其擊己船也，亦開砲擊。當是時潰兵四出，劫藩庫，焚撫署，土匪亦乘發，鬥死者五百餘人，哭聲滿巷。如是兩晝夜。林維源、林朝棟、邱逢甲相率去。
- ↑ 《民國丘倉海先生逢甲年譜》
- ↑ 陈斌华，抗日护台志士丘逢甲故居获定为全国文保单位 Archived 2009-04-18 at the Wayback Machine.，新华网
- ↑ 梅州市各级文物保护单位 Archived 2016-03-06 at the Wayback Machine. 中國遺產網
- ↑ 8.0 8.1 《丘逢甲傳》第214頁
- ↑ 《夢苕庵詩話》第89頁
- ↑ 《柳亞子詩選輯》第30頁
- ↑ 《梁任公先生年譜長編初稿》第94頁
- ↑ 清稗類鈔 忠藎類
- ↑ 《丘逢甲與臺灣歷史文化學術研討會文集》，第90頁
- ↑ 丘逢甲傳p71 徐博東 黃志平
- ↑ 廖隆盛〈剖雲行日：丘逢甲傳〉
- ↑ 《近代中國》48期，1985年8月，頁218-224，見頁221
- ↑ 《臺灣通史·卷三十六·列傳八·丘逢甲傳》：「……而逢甲任團練使，總其事，率所部駐台北，號稱二萬，月給餉糈十萬兩。十三日，日軍迫獅球嶺，景崧未戰而走，文武多逃，逢甲亦挾款以去，或言近十萬云。」
- ↑ 《四魂集，魂南集》：「……林朝棟、 楊汝翼、主事邱逢甲皆擁巨資， 棄師潛逃。」
- ↑ 《讓臺記》：「……丘逢甲，各領餉銀三個月。楊汝翼拔隊至大甲，聞變逗留不前，乘間逃回福州，將餉銀席捲而去，於勇在臺輾轉無依。」
- ↑ 《臺海思痛錄》：「……數月之間，逢甲領去官餉銀十餘萬兩，僅有報成軍一稟而已。」
- ↑ 《我的奮鬥史（嶺海微飆）》第68頁
- ↑ 《丘逢甲的一生》第2-3頁
- ↑ 《丘逢甲先生的生平》第35-39頁
- ↑ "【名人軼事】丘Hông-kah巧對膺榜首 - 人間福報". Goân-pún bāng-ia̍h Pó-chûn tī 2020-04-19. 2020-03-25 khòaⁿ--ê.
Chham-khó
siu-kái| Wikisource has original works written by or about: Khu Hông-kah |
- 連橫，《臺灣通史》
- 鄭喜夫，《民國丘倉海先生Hông-kah年譜》，台灣商務印書館，1982年版
- 楊護源，《丘逢甲傳》，臺灣先賢先烈專輯，臺灣省文獻委員會，1997年6月
- 錢仲聯，《夢苕庵詩話》，齊魯書社，1986年
- 柳無非等，《柳亞子詩選輯》，人民文學出版社，1959年
- 丁文江，《梁任公先生年譜長編初稿》，世界出版社，1958年1月
- 易順鼎，《四魂集，魂南集》
- 吳德功，《讓臺記》
- 思痛子，《臺海思痛錄》
- 丘念台，《我的奮鬥史（嶺海微飆）》，海峽學術出版社 ，2002年5月再版
- 蔣君章等，《丘逢甲的一生》，中外圖書出版社，1975年11月
- 郭兆華，《丘逢甲先生的生平》，逢甲工商學院出版，1980年3月
- 徐博東、黃志平，《丘逢甲傳》，秀威資訊出版，2011年3月再版
- 司馬嘯青，《東寧才子：丘逢甲》(上下冊套書)，秋雨文化出版，2011年2月
Gōa-pō͘ Liân-kiat
siu-kái- Khu Hông-kah
- Khu Hông-kah 梅州地情網