Pa-lí

(Tùi Pa-lê choán--lâi)
Chit phiⁿ bûn-chiuⁿ m̄-sī teh kóng Bali.

Pa-lí (巴里[2]; Hoat-gí: Paris, Hoat-gí ho͘ Sound [paʀi]?) sī Hoat-kok ê siú-to͘ kiam tē-it toā ê siâⁿ-chhī, só͘-chāi tī Île-de-France tē-hng. Pa-lí ê jîn-kháu ū 2,167,994,[3] to͘-hōe-khu (aire urbaine) jîn-kháu ū 1100 bān.[4]

Pa-lí
Paris
Eiffel Thah kap La Défense
Pa-lí Paris ê kî-á
Kî-á
Pa-lí Paris ê hui-kì
Hui-kì
Piau-gí: Fluctuat nec mergitur
ê uī-tì
ê uī-tì
Chèng-hú
 - Chhī-tiúⁿ Bertrand Delanoë
Jîn-kháu [1]
 - Lóng-chóng 2,203,817 lâng
 - Bi̍t-tō͘ 24,948/km2
Sî-khu CET (UTC +1) (UTC)
Bāng-chām paris.fr

Le̍k-sú

siu-kái

Tāi-iok tī Ch. 4200 nî ê sî, Pa-lí chit-ê só͘-chāi to̍h ū jîn-lūi khiā-khí.[5] Lô-má Tè-kok tī Ch. 52 nî cheng-ho̍k Pa-lí chit ūi,[5] hit-tong-sî ê siâⁿ hō chò Lutetia, āu-bóe koh piàn Lutèce. Soah--lo̍h-lâi Lô-má Tè-kok ê bia̍t-bông kap German-lâng ê ji̍p-chhim, chō-sêng Lutèce chiām-chhù hông khì-sak. Chóng-si kàu 508 nî ê sî, koh ū Frank Tè-kok ê kok-ông Clovis 1-sè kā Pa-lí siat chò i ê siú-to͘.

Hek-sú-pēng tī 1348 nî thoân lâi kàu Pa-lí, chō-sêng Pa-lí ê jîn-kháu kiám kah chhun 20 bān.[6] Tiām Pah-nî Chiàn-cheng hit tang-chūn, Pa-lí sit tiāu Hoat-kok chèng-kôan siú-hú ê tē-ūi. Hit-tong-sî Hoat-kok kok-ông tòa tī Vallée de la Loire; it-ti̍t kàu 1528 nî, kok-ông François 1-sè chiah kā siú-hú poaⁿ tó-tńg Pa-lí.

Hoat-kok Chong-kàu Chiàn-cheng lāi-bīn, Pa-lí sī Thian-chú-kàu ê kù-tiám. 1572 nî 8 goe̍h, Pa-lí ê Thian-chú-kàu-tô͘ tùi sin-kàu-tō͘ Huguenot phaì hoat-tōng Sèng Barthélemy Ji̍t Sóe-siâⁿ, tōng-loān koh hiòng tē-hng thoân-sàng.[7]Fronde loē-loān sî-kî, siâⁿ-chhī hoat-seng po̍k-tōng, ông-sek tô chhut Pa-lí. Louis 14-sè koh tī 1682 nî kā tiâu-têng sóa kòe Versailles.

Pa-lí tī 18 sè-kí chiâⁿ chò Hoat-kok Kek-bēng ê tiong-sim. Tī 1789 nî 7 goe̍h 14 ji̍t, chhī-bîn kong-chiàm Bastille kaⁿ-ga̍k, koh tī 1792 nî 9 goe̍h thui-hoan kun-chú chè-tō͘.[8]

 
1889 nî Bān-kok Phok-lám kap hit chūn ê Eiffel Thah.

1814 nî 3 goe̍h Napoléon 1-sè chiàn-pāi liáu-āu, Pa-lí khì hō͘ Lō͘-se-a ê Kozaky-lâng kap Kalmyk-lâng chiàm-niá chi̍t-chām-á.[9] 1840 nî-tāi, in-ūi Kang-gia̍p Kek-bēng ê hoat-tián, Pa-lí ê jîn-kháu tōa-liōng chin-ka. Napoléon 3-sè tī 1852 nî kiàn-li̍p Tē-jī Tè-kok, i jīm-bēng Georges Eugène Haussmann chú-chhî Pa-lí ê chhī-ke kap siat-si hoan-sin, kái-chō chhut óa-kīn kin-á-ji̍t Pa-lí ê ki-pún hêng-thé.

19 sè-kí āu-kî, Pa-lí kí-pān liáu chē pái ê Bān-kok Phok-lám-hoē, tang-tiong tī 1889 nî ê phok-lám-hoē lāi-bīn, tián-sī tú khí hó-sè ê Eiffel Thah. Kàu 1930 nî chìn-chêng, Eiffel Thah iû-goân koh sī thong sè-kài siāng koân ê kiàn-tio̍k-bu̍t. Lēng-goā, tē-it tiâu Pa-lí Tē-hā-thih (Métro) mā ùi 1900 nî phok-lám-hoē ê sî-chūn khai-thong.

Pa-lí tē-khu tī Tē-it-chhù Tāi-chiàn sî-kî, bat sī Eng-kok kap Hoat-kok tùi-khòng Tek-kok ji̍p-chhim ê chiàn-tiûⁿ; mā sī 1919 nî hô-phêng hoē-gī ê kú-pān tē-tiám. Chiàn-kan sî-kî ê Pa-lí, chiâⁿ chò hit-tong-sî chin chē gē-su̍t-ka oa̍h-tāng ê só͘-chāi. Kàu 1940 nî Tē-jī-chhù Tāi-chiàn kî-kan, Pa-lí khì hō͘ Tek-kok chiàm-niá, it-ti̍t kàu 1944 nî kha koh kái-hòng.

Chiàn-āu sî-kî, Pa-lí ê kau-goā khai-sí sìn-sok hoat-tián, in koh tī Pa-lí gōa-ûi ê Hauts-de-Seine koān kiàn-siat sin ê siong-gia̍p-khu La Défense, jî-chhiá khai-siat sin ê thih-lō͘ kap kong-lō͘ lō͘-soáⁿ. Chāi-tē ê chi̍t koá thoân-thóng sán-gia̍p mā choán-piàn chò ko-kho-ki sū-gia̍p.

 
SPOT oē-chheⁿ tô͘

Tē-lí

siu-kái

Pa-lí chē-chí Seine Hô chi̍t-ê oan-oat ê só͘-chāi, siâⁿ-chhī lāi-bīn ū nn̄g-ê tó-sū, Île Saint-Louis kap Île de la Cité, sī Pa-lí le̍k-sú siāng kó͘ ê khu-he̍k. Pa-lí kôan-tō͘ siāng kē ê só͘-chāi ū hái-po̍at 35 m; siāng kôan ê ū 130 m, sī Montmartre Soaⁿ.[10]

Khì-hāu

siu-kái

Pa-lí sio̍k un-tài hái-iûⁿ-sèng khì-hāu, siū Pak Tāi-se-iûⁿ Iûⁿ-liû ê éng-hióng. Nî pêng-kin un-tō͘ sī 10.8 °C; kàng-chúi sī 649.6 mm. Tī Pa-lí it-poaⁿ 7 goe̍h siāng joa̍h pêng-kin ū 18.4 °C; 1 goe̍h siāng koâⁿ, ū 3.5 °C. Kàng-chúi liōng tī 5 goe̍h siāng koân, ū 65 mm; 8 goe̍h siāng chió, ū 43 mm.

Chū 1873 nî í-āu, Pa-lí kì-lio̍k siāng koân ê ūn-tō͘ sī 1947 nî 7 goe̍h 28 ji̍t tī Parc Montsouris hông koan-chhek--tio̍h-ê, ū 40.4 °C; siāng koâⁿ sī 1879 nî 12 goe̍h 10 ji̍t, ū -23.9 °C.

Khì-hāu chu-liāu: Pa-lí (1971 nî – 2000 nî)
Goe̍h-hūn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nî pêng-kin
Pêng-kin ko-un °C (°F) 6.9 8.2 11.8 14.7 19.0 22.7 25.2 25.0 20.8 15.8 10.4 7.8 15.5
Pêng-kin kē-un °C (°F) 2.5 2.8 5.1 6.8 10.5 13.3 15.5 15.4 12.5 9.2 5.3 3.6 8.5
Kàng-chúi mm (in) 53.7 43.7 48.5 53 65 54.6 63.1 43 54.7 59.7 51.9 58.7 649.6
Pêng-kin kàng-chúi ji̍t-sò͘ 10.2 9.3 10.4 9.4 10.3 8.6 8 6.9 8.5 9.5 9.7 10.7 111.5
Ji̍t-chiò sî-sò͘ 62 80 122 147 203 189 211 229 159 114 69 46 1,630
Source: Météo France

Jîn-kháu

siu-kái

Kun-kù 1999 nî ê tiau-cha, Pa-lí ū 2,125,246 ê jîn-kháu; lēng-goā 2004 nî ê ko͘-sǹg mā-ū 2,144,700 lâng. Nā chiàu 1999 nî ê sò͘-bo̍k lâi sǹg, jîn-kháu bi̍t-tō͘ sī bí pêng-hông kong-lí 20,164 lâng.

Pa-lí kui-ê chhī-khu ê jîn kháu chiàu 2006 nî ê tiau-cha ū 10,142,983 ê jîn-kháu; to͘-chhī khian ê jîn-kháu sī 11,769,433.

Hêng-chèng-khu

siu-kái
 
Hêng-chèng-khu pian-hō
Siông-sè chhiáⁿ khoàⁿ: Pa-lí ê arrondissement

Kau-thong

siu-kái

Chham-khó chu-liāu

siu-kái
  1. "La population par arrondissement de 1990 à 2009". Mairie de Paris. 2009-01-01. 2009-07-09 khòaⁿ--ê. 
  2. Ogawa Naoyosi, pian. (1932). "Pa-lí 巴里". 臺日大辭典 Tai-Nichi Dai Jiten [Tâi-Ji̍t Tōa Sû-tián]. Hā-koàn. p. 575. OCLC 25747241. 
  3. INSEE. "" Estimation de population par département, sexe et grande classe d'âge – Années 1990 à 2006"". 2008-02-16 khòaⁿ--ê. 
  4. Institut National de la Statistique et des Études Économiques. ""Aire Urbaine '99 – pop totale par sexe et âge"". 2006-04-10 khòaⁿ--ê. 
  5. 5.0 5.1 Mairie de Paris. "Paris, Roman City - Chronology". 2006-07-16 khòaⁿ--ê. 
  6. The Role of Trade in Transmitting the Black Death Archived 2012-01-11 at the Wayback Machine.. TED Case Studies.
  7. Massacre of Saint Bartholomew's Day, Britannica Online Encyclopedia
  8. "consulted 29 November 2008". Victorianweb.org. 2007-08-10. 2009-05-05 khòaⁿ--ê. 
  9. "Battle of Paris 1814". Napoleonistyka.atspace.com. 2009-05-05 khòaⁿ--ê. 
  10. "Montmartre". Paris-walking-tours.com. goân-loē-iông tī 2019-01-06 hőng khó͘-pih. 2009-01-06 khòaⁿ--ê.