"Thài-iông" choán koè chia. Chhōe kî-thaⁿ ēng-hoat, khòaⁿ Thài-iông (khu-pia̍t-ia̍h).

Ji̍t-thâu (日頭), ia̍h kiò Thài-iông (太陽), sī lán thài-iông-hē î-it ê 1 lia̍p chheⁿ. Tē-kiû kap só·-ū kî-thaⁿ ê hêng-seng lóng lia̍h ji̍t-thâu chò chiu-choán ê tiong-sim. Ji̍t-thâu mā-sī thian-bûn-ha̍k lāi-té lán khiā ê thian-hô-hē chē-chē chheⁿ ê kî-tiong 1 lia̍p.

Ji̍t-thâu

Ji̍t-thâu
kī-lī AU1.496×108 km (kī-lī tē-kiû)
≈ 2.7×1017 km (≈ 29,000 Kong-liân, kī-lī Hô-khe tiong-sim)
Te̍k-tiám
Sī-chheⁿ m 4.83
Hêng-chheⁿ hun-lūi G2V
Hoè ≈ 4.6 billion years
Chit-liōng 1.9885×1030 kg
Poàⁿ-kèng 695,700 km
chū-choán 7.189×103 km/h
He̍k-chheⁿ Thài-iông-hē

In-ūi thài-iông-hē ê hêng-seng lóng àn ji̍t-thâu teh se̍h, só͘-í tī thian-bûn-ha̍k kap thài-khong lú-hêng ê kè-e̍k lāi-té, ji̍t-thâu oan-nā chin tiōng-iàu, it-poaⁿ lóng hō͘ lâng the̍h lâi ēng chòe kí-hô ê tiong-sim-tiám. Lēng-gōa thài-khong-chûn mā ē-tàng sūn thài-iông-hong lâi sái, thài-iông-hong sī ji̍t-thâu siā--chhut-lâi ê lia̍p-chí.

Thài-iông-lêng kap kong-ha̍p-chok-iōng hō͘ o̍ah-miā kā en-thu-lo͘-phi (entropy) ge̍k-choán, mā thàu-kòe chhòng-chō koh khah ho̍k-cha̍p ê hun-chú, chhin-chhiūⁿ nn̄g-pe̍h-chit kap kàⁿ-sò͘ (enzyme), lâi kā khah-bô ti̍t-sū ê hun-chú hôe-ho̍k ti̍t-sū.

Lán chòe-kīn chai-iáⁿ ū chi̍t-kóa khiā tī hái-té ê o̍ah-mi̍h, in sui-bóng chiò bē-tio̍h ji̍t-thâu, m̄-koh sī khò hòa-ha̍k-ha̍p-sêng (chemosynthesis) lâi seng-chûn--ê. In só͘ ēng--ê sī tē-kiû chiâⁿ-hêng ê sî lâu--lo̍h-lâi ê lêng-liōng. Chit-ê lia̍h-chāi-gōa, jîn-lūi mā ē-hiáu lī-iōng he̍k-iông-ha̍p kap he̍k-hun-lia̍t lâi tit-tio̍h lêng-liōng. Tî-liáu téng-bīn chiah-ê hong-sek í-gōa, lóng-chóng ê o̍ah-miā lóng tio̍h óa-khò Ji̍t-thâu téng-kôan só͘ hoat-seng ê he̍k-iông-ha̍p lâi tit-tio̍h seng-chûn su-iàu ê lêng-liōng.

Tī ji̍t-thâu téng-kôan, kheng (H, chúi-sò͘, hydrogen) hām hāi (He, helium) kap chò-hóe lâi sán-seng lêng-liōng, tī khah-óa ji̍t-thâu tiong-sim ê só͘-chāi mā ū kî-thaⁿ khah tāng ê gôan-sò͘ teh iông-ha̍p.

Ji̍t-thâu-o͘-chí ē kái-piàn tē-kiû-téng ê thiⁿ-khì, mā-ē éng-hióng tio̍h tiān-chú-khì-châi.

Thài-iông-hē
Chheⁿ: Ji̍t-thâu
He̍k-chheⁿ: Chúi-chheⁿ | Kim-chheⁿ | Tē-kiû | Hóe-chheⁿ | Bo̍k-chheⁿ | Thó͘-chheⁿ | Thian-ông-chheⁿ | Hái-ông-chheⁿ
É-he̍k-chheⁿ: Ceres | Mê-ông-chheⁿ | Haumea | Makemake | Eris
Sió-bu̍t-thé: Sió-he̍k-chheⁿ | Hái-ông-chheⁿ goā chheⁿ-thé | Tn̂g-boé-chheⁿ
Oē-chheⁿ: Goe̍h-niû | Hoé-chheⁿ ê | Bo̍k-chheⁿ ê | Thó͘-chheⁿ ê | Thian-ông-chheⁿ ê | Hái-ông-chheⁿ ê
Tīn: Sió-he̍k-chheⁿ-toà | Kuiper-toà | Sàn-loān îⁿ-poâⁿ | Oort-hûn
Chhiáⁿ chham-khó thian-bûn bu̍t-thé, thài-iông-hē ê chheⁿ-thé lia̍t-toaⁿ, chiàu poàⁿ-kèng pâi iah sī chiàu chit-liōng pâi