Portal:Toān-kì/Selected biography

Sú-iōng siu-kái

Layout siat-kè: Portal:Toān-kì/Selected biography/Layout.

Tán-hāu ka-thiam siu-kái

(Nā chhōe tio̍h sek-ha̍p ê bûn-chiuⁿ thang khai-lia̍t tī chia hông lī-ēng, he̍k-chiá ka-tī chiàu keh-sek ka-thiam sin--ê)

Lia̍t-toaⁿ siu-kái

Portal:Toān-kì/Selected biography/1

Jeanne d'Arc (iok 1412 nî – 1431 nî 5 goe̍h 30 ji̍t), ia̍h ū kóng Cheng-tek, sī Hoat-kok ê eng-hiông jîn-bu̍t. I tī Lorraine tē-hng chhut-sì, jīn-ûi ka-kī chiap tio̍h Sîn ê khé-sī, tâu-kun jî-chhiá sut-niá Hoat-kok ê kun-tūi tī Pah-nî Chiàn-cheng tit tio̍h kúi-ā pái sèng-lī. Té-bé i hō͘ Eng-lân-lâng lia̍h--tio̍h, keng-kòe chong-kàu sím-phòaⁿ liáu-āu hông phòaⁿ ī-toan kap lú-bû chōe-miâ, āu-bóe siū hóe-thiāu sí-hêng. Tī 1456 nî, kàu-chong khah têng-sin kiám-cha sím-phòaⁿ, soan-pò͘ Jeanne d'Arc sī bô-chōe--ê. 1869 nî, Orléans ê chú-kàu Félix Dupanloup khai-sí hiòng Sèng-chō chhéng-goān têng-sin khó-lū koan-hē Jeanne ê àn-kiāⁿ. 1920 nî 5 goe̍h 16, Thian-chú-kàu ùi Sèng Pí-tek Tōa-sèng-tn̂g soan-pò͘ sêng-jīn Jeanne chò sèng-jîn.


Portal:Toān-kì/Selected biography/2

N̂g Hiān-hôan (黃現璠; 1899 nî 11 goe̍h 13 ji̍t - 1982 nî 1 goe̍h 18 ji̍t) sī Tiong-kok hiān-tāi chhut-miâ ê jîn-lūi-ha̍k-ka kiam le̍k-sú-ha̍k-ka. I mā sī Cuengh-cho̍k le̍k-sú ê khai-ki-chiá kah Pat kùi ha̍k-phài ê thâu-lâng, pat siá kòe Cuengh-cho̍k Kán-sú (壯族簡史) kap Cuengh-cho̍k Thong-sú (壯族通史) téng chok-phín. I ia̍h pat tī Tiong-kok ê hóan-iū ūn-tōng hit-chām-á, hō͘ Tiōng-kiōng phah chòe Cuengh-cho̍k ia̍h-sī sú-ha̍k-kài siōng-kài-tōa ê iū-phài, siū-tio̍h 20-tang ê pek-hāi. N̂g Hiān-hôan chāi-siⁿ ê sî tī bîn-cho̍k-ha̍k chham le̍k-sú-ha̍k chia--ê ha̍k-būn kut-la̍t.


Portal:Toān-kì/Selected biography/3

Lîm Bō͘-seng (林茂生, 1887 nî 10 goe̍h 30 ji̍t – 1947 nî 3 goe̍h 11 ji̍t) sī Tâi-oân ê tiat-ha̍k-ka. I sī thong Tâi-oân thâu-chi̍t-ê thiat-ha̍k phok-sū, 1929 nî tit tio̍h Bí-kok Columbia Tāi-ha̍k ê tiat-ha̍k phok-sū ha̍k-ūi, bat tam-jīm koè Tâi-oân Tāi-ha̍k Bûn-ha̍k-īⁿ īⁿ-tiúⁿ. 1916 nî i tùi Tang-kiaⁿ Tè-kok Tāi-ha̍k chú-siu Tong-hong Thiat-ha̍k chut-gia̍p, sī Tâi-oân tē-it ê bûn-ha̍k-sū. 228 Sū-kiāⁿ hoat-seng liáu-āu, ū lâng chhiáⁿ i chhut-bīn hia̍p-siong sū-kiāⁿ ê chhu-lí pān-hoat, tè-bé tī 3 goe̍h 11 ji̍t, Tiong-hôa Bîn-kok ê jîn-oân lâi kā chhoā-cháu, liáu-āu to̍h si̍t-chong--khì.


Portal:Toān-kì/Selected biography/4

Indira Gandhi (1917 nî 11 goe̍h 19 ji̍t – 1984 nî 10 goe̍h 31 ji̍t)) sī Ìn-tō͘ tī 1966 kàu 1977 nî liân 3 jīm kiam 1980 kàu 1984 nî kan ê siú-siòng. Gandhi pat tī 1977 nî 10 goe̍h kàu 1978 nî 12 goe̍h kî-kan in-ūi hú-pāi ê kò-sò͘ ji̍p kaⁿ. Tī 1978 nî, Gandhi hit phài tùi goân Ìn-tō͘ Kok-bîn Gī-hōe (Gī-hōe Tóng) pun chhut chi̍t phài Gī-hōe (I) Tóng (Congress (I) Party), "I" sī tāi-piáu Indra ê ì-sù. 1980 nî-tāi, Ìn-tō chē-ê tē-hng tng teh iau-kiû ka-kiông chū-chú tē-ūi, kî-tiong mā pau-koat Punjab séng-hūn ê Sikh-kàu kip-chìn-phài. 1984 nî, Gandhi phài kun-tūi kong-kek Amritsar ê Sikh sîn-biō Harimandir, chō-sêng 450-ê Sikh sí--khì. Kâng nî 10 goe̍h 31 ji̍t, Gandhi tī ka-tī ê hoe-hn̂g hō͘ ka-tī ê nn̄g-ê Sikh-kàu siú-ōe pò-siû chhèng-sat.


Portal:Toān-kì/Selected biography/5

Bae Suzy (배수지; 1994 nî 10 goe̍h 10 ji̍t chhut-sì) it-poaⁿ lóng kiò Suzy, sī Hân-kok ê koa-chhiú, bú-chiá, ián-oân, model kiam MC. Suzy siōng ū miâ-siaⁿ ê chok-phín sī Dream High, Big, Gu Family Book kah tiān-iáⁿ Architecture 101; i tī lāi-té hun-pia̍t ián-chhut Go Hye-mi, Jang Ma-ri, Dam Yeo-wool kah Yang Seo-yeon. Suzy tông-sî mā sī lú-chú thoân-thé miss A ê sêng-oân. Hit-ê thoân-thé tāi-seng chú-iàu tī Tiong-kok huat-tián. Miss A hoat-piáu koa-khek Love Again lâi hō͘ Samsung Beat Festival tī kóng-kò lāi-té sú-iōng. 2010 nî 7 gue̍h, miss A keng-kòe JYP Entertainment hoat-piáu tē-it tiuⁿ toaⁿ-khek Bad Girl Good Girl.


Portal:Toān-kì/Selected biography/6

Kim Stanley Robinson (1952 nî 3 goe̍h 23 chhut-sì) sī Bí-kok ê kho-ha̍k siáu-soat chok-ka. I siōng ū miâ-siaⁿ ê chok-phín sī i ê Hoé-chheⁿ saⁿ-pō͘-khek. Robinson ê tù-chok chhiâng-chāi thàm-thó seng-thài, siā-hoē-ha̍k, keng-chè/siā-hoē kong-gī hong-bīn ê gī-tê. Chok-phín Âng Hoé-chheⁿ pat tit tio̍h 1993 nî ê Nebula Siúⁿ kap British SF Siúⁿ. Keh-tńg-nî Chheⁿ Hoé-chheⁿ oân-ná tit tio̍h Hugo Siúⁿ kap Locus Siúⁿ. Nâ Hoé-chheⁿ ū tī 1997 nî tit tio̍h kāng 2 ê chióng. Robinson ê chok-phín piáu-hiān chhut hām kho-hoàn-siáu-soat-kài sî-kiâⁿ ê chū-iû-chì-siōng-chú-gī (libertarianism) bô siâng ê só͘-chāi. Robinson ê tn̂g-phiⁿ siáu-soat chha-put-to ta̍k phiⁿ to ū lūn tio̍h seng-thài ê gī-tê, koh sî-siông thàm-thó āu-chu-pún-chú-gī ê khó-lêng-sèng.


Portal:Toān-kì/Selected biography/7

Frank Lloyd Wright (1867 nî 6 goe̍h 8 ji̍t – 1959 nî 4 goe̍h 9 ji̍t) sī Bí-kok ê kiàn-tio̍k-su, sek-lāi siat-kè-su, chok-ka kiam kàu-io̍k-ka. Wright it-seng siat-kè chhiau-kòe 1,000 hāng kiàn-tio̍k, kî-tiong ū 532 ê oân-sêng. Wright ê siat-kè tiat-ha̍k sī iú-ki kiàn-tio̍k, kiông-tiāu kiàn-tio̍k-bu̍t kap khoân-kéng sī hô-hâi koh jîn-sèng-hòa ê. Chit hāng tiat-ha̍k ê siōng-hó ê lē chiū sī 1935 nî ê Fallingwater, pī hō-chò "Bí-kok le̍k-sú siōng siōng-úi-tāi ê kiàn-tio̍k-bu̍t". Wright siá-kòe 20 pún chheh kap lēng-gōa chē-chē bûn-chiuⁿ, i pún-sin tī Bí-kok kap Au-chiu iā sī chin siū-tio̍h hoan-gêng ê kà-chheh káng-su. Tī 1991 nî, Wright hō͘ Bí-kok Kiàn-tio̍k-su Hia̍p-hōe hō-chò "siōng-úi-tāi ê Bí-kok kiàn-tio̍k-su".


Portal:Toān-kì/Selected biography/8

Rigoberta Menchú, 1959 nî 1 goe̍h 9 ji̍t chhut-sì, sī Guatemala ê siā-hōe ūn-tōng-chiá. I sī 1992 nî Nobel Hô-pêng Chióng ê tit-chióng-jîn. Menchú sī lông-ká chhut-sin, siàu-liân chham-ka liáu lú-sèng khoân-lī ūn-tōng, soah hō͘ in chhù-lāi-lâng siū chèng-hú ê ap-pek. I-ê lāu-pē, hiaⁿ-ko kap lāu-bú lóng hō͘ chèng-hú hāi--sí. 1981 nî Menchú cháu-siám kòe Mexico, ka-ji̍p kok-chè-sèng hoán-khòng Guatemala chèng-hú ê oa̍h-tāng. 1983 nî, i chhut chheh hō͘ sè-kan lâng chai-iáⁿ i-ê tāi-chì kap Guatemala ê būn-tê. 1992 nî i tit tio̍h Nobel Chióng, 2004 nî hō͘ Guatemala chóng-thóng Óscar Berger chhiáⁿ tńg-khì pāng-chō kok-ka hô-pêng sū-bū. 2007 nî ê sî, Menchú sêng-li̍p goân-chū-bîn niá-chhōa ê chèng-tī ūn-tōng Winaq.