Ukraina
Ukraina (Україна Ukrayina Óa-im: "uk-la-í-nah"), mā thang im-e̍k chò Ú-khek-lân (宇克蘭), sī tang Au-chiu ê 1 ê kiōng-hô-kok. Ukraina sī Au-chiu tiong-pō͘ ê 1 ê kok-ka. Tī O͘-hái ê pak-hong; Lō͘-se-a ê sai-hong; Belarus ê lâm-hong; Pho-lân, Slovakia kap Hông-gâ-lī ê tang-hong; Romania kap Moldova ê tang-pak-hong.
Ukraina Україна | |
|---|---|
 kok-kî
 kok-hui
| |
|
Kok-koa: Ще не вмерла України і слава, і воля "Ukraina ê êng-iāu kap chū-iû iáu-boē bia̍t-bông" | |
.svg) | |
| Siú-to͘ kap siāng-tōa siâⁿ-chhī | Kyiv |
| Koaⁿ-hong gí-giân | Ukraina-gí |
| sêng-jīn ê tē-hng gí-giân | Belarus-gí, Bulgaria-gí, Crimea Tatar-gí, Gagauz-gí, Hi-lia̍p-gí, Hi-pek-lâi-gí, Hông-gâ-lī-gí, Pho-lân-gí, Romania-gí, Lō͘-se-a-gí, Slovak-gí, Yiddish-gí |
| Chèng-hú | tan-it-chè, poàn-chóng-thóng-chè, kiōng-hô-kok |
• chóng-thóng | Volodymyr Zelensky |
• chóng-lí | Denys Shmyhal |
• Verkhovna Rada gī-tiúⁿ | Ruslan Stefanchuk |
| Li̍p-hoat ki-kò͘ | Verkhovna Rada |
| Bīn-chek | |
• Lóng-chóng | 603,628 km2 (233,062 sq mi) (tē 45 miâ) |
• chúi-he̍k (%) | 7 |
| Jîn-kháu | |
• 2024 nî kó͘-kè |
 33,365,000 (tē 36 miâ) |
• 2021 nî phó͘-cha | 48,457,102 |
• Bi̍t-tō͘ | 73.8/km2 (191.1/sq mi) (tē 115 miâ) |
| GDP (PPP) | 2021 nî kó͘-kè |
• Lóng-chóng |
 $584 cha̍p-ek (tē 48 miâ) |
• Pêng-kin |
$14,150 (tē 108 miâ) |
| GDP (bêng-gī) | 2021 nî kó͘-kè |
• Lóng-chóng |
$184 cha̍p-ek (tē 56 miâ) |
• Pêng-kin |
$4,380 (tē 119 miâ) |
| Gini (2019 nî) |
 26.6kē |
| HDI (2019 nî) |
0.779 ko · tē 74 miâ |
| Hoè-pè | Ukraina hryvnia (₴) (UAH) |
| Sî-khu | UTC+2 (EET) |
• Hā-sî-kan (DST) | UTC+3 (EEST) |
| Khui-chhia hong-hiòng | iū |
| Tiān-oē khu-hō | +380 |
| ISO 3166 tāi-hō | UA |
| Siōng-téng domain |
.ua .укр |
Tē-lí
siu-káiUkraina ê thó͘-tē chú-iàu sī pûi thô͘-bah ê pêng-goân kap ko-goân tē. Dniepr, Donets, Dnister, Lâm Bug chit kúi tiâu hô chhng kòe pêng-goân, lâu tùi O͘-hái, Azov-hái hit pêng khì. Tī sai-lâm-pêng Danube-hô ê saⁿ-kak-chiu sī Romania ê piⁿ-kài. Soaⁿ kan-na ū sai-pêng ê Karpat-soaⁿ (Eng-gí: Carpathian Mountains) kap tī Crimea Poàn-tó téng-koân ê Yaila-Dagh-soaⁿ.
Ukraina ū un-hô ê tāi-lio̍k-sèng khì-hāu; lâm-pō͘ Crimea hái-hoāⁿ khah sêng tē-tiong-hái-hêng ê khì-hāu. Hō͘-chúi hun-phòe bô chiâu: sai kap pak siāng chē, tang kap tang-lâm siāng chió. Koâⁿ--lâng ê un-tō͘ tùi liâng (O͘-hái hù-kīn) kàu léng (lōe-tē) lóng ū. Joa̍h--lâng ê sî lâm-pō͘ pí pa̍t-ūi ke khah joa̍h.
Jîn-kháu
siu-káiUkraina-lâng chiàm jîn-kháu 75%, Lō͘-se-a-lâng 20%. Kî-thaⁿ iá-ū Romania-lâng hām Moldova-lâng (0.8%), Belarus-lâng (0.6%), Crimea Tatar (0.5%), Bulgaria-lâng (0.4%), Hông-gâ-lī-lâng, Pho-lân-lâng (0.4%), Iû-thài-lâng (0.3%). Koaⁿ-hong gí-giân sī Ukraina-gí, put-jî-kò Lō͘-se-a-gí chiâⁿ phó͘-phiàn.
Tang-pêng, tang-lâm ê kang-gia̍p tē-tài jîn-kháu siāng bi̍t-chi̍p; 7-siâⁿ tiàm to͘-chhī khiā-khí.
Ukraina Chèng-kàu (sio̍k-î Tang-hong Chèng-kàu) kap Ukraina Hi-lia̍p Thian-chú-kàu sī chú-iàu ê kàu-phài. To̍k-li̍p liáu-āu, Lō͘-se-a chhōa-thâu ê Chèng-kàu kàu-hōe cho͘-chit mā tòe leh hun-chhe, pun 1 ê Kyiv Chong-chú-kàu (Eng-gí: Patriarchy) chhut-lâi. Lēng-gōa koh ū chió-sò͘ ê O-khek-lân Autocephalous ("Chū-thâu") Chèng-kàu, Lô-má Thian-chú-kàu, Sin-kàu, Iû-thài-kàu, kap Islam-kàu.
Le̍k-sú
siu-káiI pún-té sī So͘-liân (SSKL, Eng-gí: Union of Soviet Socialist Republics) se-lâm pō͘ ê 1 ê kiōng-hô-kok. Aū--lâi SSKL pang-pāi, Ukraina choaⁿ-á tī 1991 nî 8 go̍eh soan-pō͘ to̍k-li̍p. Hiān-chhú-sî sī To̍k-li̍p-kok-ka Cho͘-ha̍p (Eng-gí: Commonwealth of Independent States) ê sêng-ôan.
Chèng-tī
siu-kái
Ukraina sī 1 ê 3-koân-hun-li̍p ê bîn-chú chèng-tī thé-chè. Chóng-thóng thê-miâ chhōa-thâu ê pō͘-tiúⁿ, chiah koh keng-kòe kok-hōe tông-ì chiah ū chún-sǹg.
2004 nî ê chóng-thóng sóan-kí kiat-kó chhut-lâi liáu-āu, hoat-seng chin tōa ê cheng-gī. Khah óa Lō͘-se-a ê Viktor Yanukovich the̍h tio̍h 49.42% ê sóan-phiò, khah óa Se-hng ê hóan-tùi-phài hiō-sóan-jîn Viktor Yushchenko the̍h tio̍h 46.70%. Yushchenko m̄-sêng-jīn sóan-kí ê kiat-kó, thê-chhut chin chē chèng-kì kóng sóan-kì ū chò-khang. I ê tīn-iâⁿ hoat-tōng kûn-chiòng pau-ûi chèng-hú ê kiàn-tio̍k-bu̍t, tī To̍k-li̍p Kóng-tiûⁿ hù-kīn. Chi-chhî-chiá kiò che hō͘-chò "Kam-á-sek Kek-bēng". Tang-pêng ê tē-tài tùi che put-móa, ū chèng-tī jîn-bu̍t thê-chhut tang-pêng "chū-li̍p" ê chú-tiuⁿ.
Hêng-chèng tan-ūi
siu-kái
Ukraina pun chò 24 ê tē-khu (hō͘-chò oblasti; tan-sò͘ oblast), 1 ê chū-chú kiōng-hô-kok (tī Crimea) kap 2 ê ū te̍k-sû hoat-tēng tē-ūi ê chhī (hō͘-chò mista; tan-sò͘ misto):
