Hái-ông-chheⁿ
Hái-ông-chheⁿ (海王星, Eng-gí: Neptune) sī lī Ji̍t-thaû tē 8 hn̄g ê he̍k-chheⁿ, m̄-koh sam-sî ē chaú kah tē 9 hn̄g khì, in-ūi Mê-ông-chheⁿ ê kúi-tō ū khah te̍k-sû. I mā si Thài-iông-hē siōng goā-khaú, siōng sè lia̍p ê khì-thé toā he̍k-chheⁿ (gas giant). Sè bóng sè, Hái-ông-chheⁿ ê chit-liōng khah chē Thiⁿ-ông-chheⁿ, in-ūi tāng-le̍k-tiûⁿ (gravitational field) tì-sú i ê bi̍t-tō͘ ū khah koân.
Hoat-kiàn | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hoat-kiàn-chiá | |||||||||||||
Hoat-kiàn ji̍t-chí | 23 September 1846 | ||||||||||||
Miâ-hō | |||||||||||||
Hō-miâ iû-lâi | Latin Neptūnus, via French Neptune | ||||||||||||
Kúi-tō sèng-chit | |||||||||||||
Goân-kî J2000 | |||||||||||||
Aphelion | 30.33 astronomical units (4.54×10 9 km) | ||||||||||||
Kīn-ji̍t-tiám | 29.81 astronomical units (4.46×10 9 km) | ||||||||||||
30.07 astronomical units (4.50×10 9 km) | |||||||||||||
Lî-sim-lu̍t | 678 0.008 | ||||||||||||
367.49 days | |||||||||||||
Pêng-kin kúi-tō sok-le̍k | 5.43 km/s | ||||||||||||
256.228° | |||||||||||||
Khi-pêng |
975° to 1.767ecliptic 6.43° to Sun's equator 0.72° to invariable plane | ||||||||||||
131.784° | |||||||||||||
2042-Sep-04 | |||||||||||||
276.336° | |||||||||||||
Known satellites | 14 | ||||||||||||
Bu̍t-lí sèn-chit | |||||||||||||
Pêng-kin poàn-kéng | ±19 km 24,622 | ||||||||||||
Chhiah-tō poàn-kéng |
±15 km 24,764 3.883 Earths | ||||||||||||
Ke̍k-tē poàn-kéng |
±30 km 24,341 3.829 Earths | ||||||||||||
Píⁿ-pêⁿ-lu̍t | ±0.0013 0.0171 | ||||||||||||
×109 km2 7.6183 14.98 Earths | |||||||||||||
Thé-chek |
×1013 km3 6.254 57.74 Earths | ||||||||||||
Chit-liōng |
13×1026 kg 1.024 17.147 Earths 5.15×10-5 Suns | ||||||||||||
Pêng-kin bi̍t-tō͘ | 1.638 g/cm3 | ||||||||||||
11.15 m/s2 1.14 g | |||||||||||||
(estimate) 0.23 | |||||||||||||
23.5 km/s | |||||||||||||
Hêng-chheⁿ chū-choán chiu-kî |
0.6713 day 16 h 6 min 36 s | ||||||||||||
Chhiah-tō chū-choán sok-tō͘ | 2.68 km/s (9,650 km/h) | ||||||||||||
28.32° (to orbit) | |||||||||||||
Pak-ke̍k chhiah-keng |
19h 57m 20s 299.3° | ||||||||||||
Pak-ke̍k chhiah-hūi | 42.950° | ||||||||||||
Hoán-siā-lu̍t |
0.290 (bond) 0.442 (geom.) | ||||||||||||
| |||||||||||||
7.67 to 8.00 | |||||||||||||
2.2–2.4″ | |||||||||||||
Tāi-khì-khoan | |||||||||||||
±0.6 km 19.7 | |||||||||||||
Thé-chek cho͘-sêng |
| ||||||||||||
|
Hái-ông-chheⁿ ê miâ-jī sī toè Lô-má hái-sîn lâi--ê. Tāi-piáu hû-hō sī hái-sîn ê bú-khì saⁿ-chhe-kek (trident) ♆. 1846 nî 9 goe̍h 23 hông hoat-hiān. 1989 nî 8 goe̍h 25, Voyager 2 ùi i piⁿ--á poe koè.
Chit lia̍p nâ-sek ê he̍k-chheⁿ chhan-chhiūⁿ Thó͘-chheⁿ mā ū khoân, khah bô ióng-kò͘ tō sī. Voyager 2 hoat-kak chiah-ê khoân ê kiat-kò͘ mā kài oân-chéng. Hái-ông-chheⁿ téng-koân ê hong-sok ē-tit kaù kah 2,000 km/h. Khong-khì lāi-té ū H₂, (hydrogen), He₂ (helium), kap CH₄ (methane, chiau-khì) hō͘ i khoàⁿ--khí-laî nâ-nâ. 1989 nî Voyager 2 poe koè ê sî khoàⁿ tio̍h i ê lâm-poàⁿ-kiû ū 1 ê Toā-o͘-tiám (Great Dark Spot), bē-su Bo̍k-ông-chheⁿ ê Toā-âng-tiám, m̄-koh boé-chhiú soah bô--khì. Hái-ông-chheⁿ ū 13 lia̍p oē-chheⁿ, lāi-té 5 lia̍p iáu ū koá cheng-gī. Siōng toā lia̍p ê oē-chheⁿ Triton chin sim-sek, tò-thaû-hiòng ê kúi-tō, Thài-iông-hē siōng-kài léng (38K) ê chheⁿ-thé, N₂ (nitrogen, chit-sò͘) kap CH₄ kò͘-sêng ê tāi-khì-chân po̍h-po̍h-po̍h (14 microbar).
Goā-pō͘ liân-kiat
siu-káiThài-iông-hē |
---|
Chheⁿ: Ji̍t-thâu |
He̍k-chheⁿ: Chúi-chheⁿ | Kim-chheⁿ | Tē-kiû | Hóe-chheⁿ | Bo̍k-chheⁿ | Thó͘-chheⁿ | Thian-ông-chheⁿ | Hái-ông-chheⁿ |
É-he̍k-chheⁿ: Ceres | Mê-ông-chheⁿ | Haumea | Makemake | Eris |
Sió-bu̍t-thé: Sió-he̍k-chheⁿ | Hái-ông-chheⁿ goā chheⁿ-thé | Tn̂g-boé-chheⁿ |
Oē-chheⁿ: Goe̍h-niû | Hoé-chheⁿ ê | Bo̍k-chheⁿ ê | Thó͘-chheⁿ ê | Thian-ông-chheⁿ ê | Hái-ông-chheⁿ ê |
Tīn: Sió-he̍k-chheⁿ-toà | Kuiper-toà | Sàn-loān îⁿ-poâⁿ | Oort-hûn |
Chhiáⁿ chham-khó thian-bûn bu̍t-thé, thài-iông-hē ê chheⁿ-thé lia̍t-toaⁿ, chiàu poàⁿ-kèng pâi iah sī chiàu chit-liōng pâi |
Pún bûn-chiuⁿ sī chi̍t phiⁿ phí-á-kiáⁿ. Lí thang tàu khok-chhiong lâi pang-chō͘ Wikipedia. |