A-lú-mih
A-lú-mih[7] (hoà-ha̍k hû-hō: Al, Bí-kok Eng-gí: Aluminum), mā hō lú (鋁, lū, lī), koh ū hō hoân-sò͘ (礬素) he̍k-chiá sī khin-gîn (輕銀), sī 1 chióng hoà-ha̍k goân-sò͘.
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 A-lú-mih ê kng-phó͘ sòaⁿ (spectral lines) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ki-pún sèng-chit | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miâ, hû-hō | a-lú-mih, Al | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Phian-miâ | aluminum (US) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Gōa-hêng | kim-sio̍k-khoán phú-gîn-sek | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| A-lú-mih tī chiu-kî-piáu lāi ê ūi-tì | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Goân-chú-hoan | 13 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Goân-chú-liōng (±) | 26.9815385(7)[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Goân-sò͘ lūi-pia̍t |
āu-kòe-tō͘ kim-sio̍k ū-sî hong hun chò lūi-kim-sio̍k | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cho̍k, hun-khu | 13 cho̍k, p khu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Chiu-kî | tē 3 chiu-kî | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tiān-chú pâi-lia̍t | [Ne] 3s2 3p1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| per shell | 2, 8, 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bu̍t-lí sèng-chit | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Siòng | kò͘-thé | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Iûⁿ-tiám | 933.47 K (660.32 °C, 1220.58 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hut-tiám | 2743 K (2470 °C, 4478 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bi̍t-tō͘ (sek-un) | 2.70 g·cm−3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2.375 g·cm−3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Iûⁿ-hoà-jia̍t | 10.71 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cheng-hoat-jia̍t | 284 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jia̍t-iông-liōng | 24.20 J·mol−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cheng-khì-ap
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Goân-chú sèng-chit | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sng-hòa-sò͘ | +3, +2,[2] +1[3], −1, −2 (an amphoteric oxide) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tiān-hū-tō͘ | Pauling scale: 1.61 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tiān-lī-lêng |
1st: 577.5 kJ·mol−1 2nd: 1816.7 kJ·mol−1 3rd: 2744.8 kJ·mol−1 (more) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Goân-chú pòaⁿ-kèng | empirical: 143 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kiōng-kè pòaⁿ-kèng | 121±4 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Van der Waals pòaⁿ-kèng | 184 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cha̍p-lio̍k | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Chiⁿ-thé kò͘-chō |
face-centered cubic (fcc) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Siaⁿ-sok (sòe kùn-á) | (rolled) 5000 m·s−1 (at r.t.) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jia̍t-phòng-tiòng | 23.1 µm·m−1·K−1 (at 25 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jia̍t-thoân-tō-lu̍t | 237 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tiān-chó͘-lu̍t | 28.2 nΩ·m (at 20 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Chû-sèng | paramagnetic[4] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Young hē-sò͘ | 70 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Shear hē-sò͘ | 26 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bulk hē-sò͘ | 76 GPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Poisson pí | 0.35 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mohs ngē-tō͘ | 2.75 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Vickers ngē-tō͘ | 160–350 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Brinell ngē-tō͘ | 160–550 MPa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| CAS teng-kì pian-hō | 7429-90-5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Le̍k-sú | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Chhui-chhek | Antoine Lavoisier[5] (1787) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Siōng chá hû-lî | Hans Christian Ørsted[6] (1825) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| hō-miâ | Humphry Davy[5] (1807) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Chòe ún-tēng ê tông-ūi-sò͘ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Chú bûn-chiong: a-lú-mih ê tông-ūi-sò͘ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
A-lú-mih chiàm tē-kiû tē-khak 8.3%, hong-hù ê thêng-tō͘ pâi tē-3, tī si-lí-khóng āu-piah.[8]
Le̍k-sú
siu-káiA-lú-mih sī Friedrich Wohler tī 1827 nǐ hun-lî chhut--lâi. Chóng-sī bô sûn ê hêng-sek tī chìn-chêng tio̍h ū Hans Christian Oersted chò--chhut-lâi. Tī che í-chêng, lâng mā chai-iáⁿ i chûn-chāi tī hoân (礬) lāi-bīn.[8]
Hòa-ha̍k
siu-káiA-lú-mih châi-liāu khòng hú-si̍t (seⁿ-sian) ê lêng-le̍k bē-bái, in-ūi tan-sûn ê kim-sio̍k tú tio̍h khong-khì ê sî, tī piáu-bīn thang seⁿ chhut chi̍t têng sng-hòa a-lú-mih, ē-tàng bián tit chìn chi̍t-pō͘ ê sng-hòa,[9] che kòe-têng hō chò pī-tōng-hòa (passivation). Siōng ngē ê a-lú-mih ha̍p-kim khòng seⁿ-sian ê lêng-le̍k khah kē, in-ūi kap tâng ê ha̍p-kim ū galvanic hoán-èng thang hoat-seng.[10] Iông-chúi ê iâm-lūi ē-tàng kiám-chió chia ê khòng hú-si̍t lêng-le̍k, te̍k-pia̍t sī kap kî-tha kim-sio̍k chò-hóe chhut-hiān ê sî.
Tī kiông sng-tō͘ ê iông-e̍k lāi, a-lú-mih ē kap chúi hoán-èng seⁿ chhut chúi-sò͘, nā tī kiông alkaline tang-tiong, ē seⁿ chhut a-lú-mih-sng-iâm (aluminates), tī pún chōng-hóng ē-té pó-hō͘-sèng ê pī-tōng-sèng bô sáⁿ chok-iōng. Che chú-iàu sī hō͘ iông-kái ê iâm-hòa-bu̍t (chlorides), pí-lūn iâm-hòa sodium, hú-si̍t--khì, mā in-ūi an-ne, chhù-lāi ê phòe-kóng sī bô leh ēng a-lú-mih chè-chō.[11]
Chóng-sī, in-ūi it-poaⁿ khòng hú-si̍t ê lêng-le̍k, a-lú-mih sī chió-sò͘ ē-tàng tī hún-chit ê chêng-hêng koh pó-chhî gîn-á-khoán hoán-kng ê kim-sio̍k, che hō͘ i thang chò gîn-sek chhat-liāu ê sêng-hun. A-lú-mih chò piáu-bīn ê kiàⁿ, nā tī 200–400 nm (UV) kap 3,000–10,000 nm (hn̄g IR) hoān-ûi, ū kim-sio̍k tang-tiong siāng koân ê hoán-kng-sèng (reflectance); nā tī 400–700 nm khó-kiàn-kng hoān-ûi lāi sī sió-khóa pí siah kap gîn khah kē, koh nā 700–3000 nm (kīn IR), sī su hō͘ gîn, kim, kap tâng.[12]
A-lú-mih tī 280 °C í-hā un-tō͘ ê chúi ni̍h ē hō͘ sng-hòa, sán-seng chúi-sò͘, chúi-hòa a-lú-mih, kap jia̍t:
- 2 Al + 6 H2O → 2 Al(OH)3 + 3 H2
Pún choán-ōaⁿ tùi chè-chō chúi-sò͘ ū lī-ek. Chóng-sī, siū tio̍h pī-tōng-sèng sng-hòa chiâⁿ-chân éng-hióng ē chó͘-gāi hoán-ēng, koh kiam ūi tio̍h têng seⁿ kim-sio̍k a-lú-mih ê lêng-goân, che kòe-têng ê siōng-gia̍p lī-ēng ū khùn-lân.[13]
Seng-sán kap liān-chè
siu-kái| Kok-ka | Sán-chhut (chheng tòng) |
|---|---|
| Tiong-kok | 31,873 |
| Lō͘-se-a | 3,561 |
| Ka-ná-tah | 3,208 |
| Ìn-tō͘ | 2,896 |
| A-la-pek Liân-ha̍p Thâu-lâng-kok | 2,471 |
| Ò-chiu | 1,635 |
| Nô͘-ui | 1,247 |
| Bahrain | 971 |
| Saudi Arabia | 869 |
| Bí-kok | 818 |
| Pa-se | 793 |
| Lâm-hui-kok | 701 |
| Peng-tó | 700 |
| Chóng-kè | 58,800 |
Seng-sán a-lú-mih sī chin hùi lêng-goân--ê, chiū an-ne seng-sán-chiá tiāⁿ kā chè-liān-só͘ siat tī tiān-le̍k chhiong-chio̍k kiam sio̍k-kè ê só͘-chāi.[15] Chiàu 2012 nî ê sò͘-jī, thong-sè-kài siāng tōa ê a-lú-mih chè-liān-só͘ tī siat tī Tiong-kok, Lō͘-se-a, Bahrain, A-la-pek Liân-ha̍p Thâu-lâng-kok (UAE), kap Lâm-hui-kok.[16] Tī 2016 nî, chiàu kok-ka lâi sǹg Tiong-kok sī sán-liōng siāng tōa--ê, chiàm 55 pha-sén ê gia̍h; sòa--lo̍h-lâi sī Lō͘-se-a, Ka-ná-tah, Ìn-tō͘, kap UAE.[14]
Bayer-sek chè-têng
siu-káiHoân-thô͘ (bauxite) thang keng-kòe Bayer-sek chè-têng choán chhut sng-hòa a-lú-mih. Hoân-thô͘ kòe kiáu hō͘ cho͘-sêng it-chè kiam kòe-bôa. Kiáu--chhut-lâi ê nî-chiuⁿ (slurry) kap chúi-hòa sodium (sodium hydroxide) iông-e̍k saⁿ-lām; lām-hó-sè liáu-āu koh keng-kòe khah koân khì-ap ê chhù-lí, kā chúi-hòa sodium kái-sek chhut--lâi, jî-chhiá kā goân-pún bô sûn ê mi̍h choán chò siong-tùi put-iông-kái-sèng ê hòa-ha̍p-bu̍t:[17]
- Al(OH)3 + Na+ + OH− → Na+ + [Al(OH)4]−
Keng-kòe chit hāng hoán-èng, nî-chiuⁿ tng tī pí tāi-khì hut-tiám (boiling point) koân ê un-tō͘. Kā ap-le̍k kàng-kē, pâi chhut cheng-khì thang kā ūn-tō͘ kàng-kē. Liáu-āu hoân-thô͘ ê tái ài ka pun lî-khui. Bô kò͘-thé ê iông-e̍k, koh ka-ji̍p sè lia̍p chúi-hòa a-lú-mih ê kiat-chiⁿ chò chéng-chí; che thang chō-sêng [Al(OH)4]− lî-chú thoat chò chúi-hòa a-lú-mih. Chit-pòaⁿ ê a-lú-mih chhut--lâi liáu-āu, saⁿ-lām ê chè-phín sàng kòe pun-lūi. Chúi-hòa a-lú-mih ê sè lia̍p kiat-chiⁿ hông kéng--chhut-lâi chò chéng-chí; chho͘-lia̍p-á hông piàn chò sng-hòa a-lú-mih; kî-tha ê iông-e̍k koh keng-kòe cheng-liū sóa cháu, sûn-hòa (nā su-iàu), kap hôe-siu.[17]
Lī-ēng
siu-kái
Kim-sio̍k
siu-káiA-lú-mih sī hui-thih kim-sio̍k (non-ferrous metal) tang-tiong siāng phó͘-phiàn hông lī-ēng--ê.[18] Thong-sè-kài ê a-lú-mih seng-sán tī 2016 nî ū 58.5 pah-bān tòng. Che sī tû liáu thih (1,231 pah-bān tòng) í-gōa siāng koân--ê.[14]
A-lú-mih chha-put-to lóng sī chò ha̍p-kim ê hong-sek leh ēng, che thang kái-chìn i-ê ki-hâi sèng-chit, te̍k-pia̍t sī kòe-jia̍t (tempering) chhù-lí ê sî-chūn. Pí-lūn a-lú-mih po̍h (aluminium foil) kap ím-liāu ê koàn-thâu kan-á, it-poaⁿ sī 92% kàu 99% a-lú-mih ê ha̍p-kim.[19] Ēng lâi lām a-lú-mih ha̍p-kim ê châi-liāu, chú-iàu ū tâng, a-iân (zinc), magnesium, manganese kap ke-sò͘ (chi̍t chióng sán-phín kiò duralumin), chham chiàm tam̄-po̍h pha-sén tāng-liōng ê kî-tha kim-sio̍k.[20]
A-lú-mih kim-sio̍k chòe chú-iàu ê lī-ēng ū:[21]
- Ūn-su (chū-tōng-chhia, hui-hêng-ki, tho͘-lá-kuh, hóe-chhia chhia-siuⁿ, kiâⁿ-hái ūn-su-khì, to̍k-lián-chia, thài-khong-chûn, tt.). A-lú-mih tī chia ê lī-ek sī kē bi̍t-tō͘ ê sèng-chit;
- Pau-chong (koàn-thâu, a-lú-mih po̍h, kheng-á tt.). A-lú-mih tī chiá ê lī-ek sī bû-to̍k, bû khip-le̍k (non-adsorptive), kiam hông chha̍k ji̍p ê lêng-le̍k;
- Kiàn-siat (thang-á, mn̂g, chhù-kheng (siding), chhù-kin (building wire), chhù-piah (sheathing), chhù-téng, tt.). In-ūi kǹg-thih kè-siàu khah sio̍k, a-lú-mih sī ēng tī khah iau-kiû khin, hông seⁿ-sian, ia̍h kî-tha kang-têng te̍k-sèng ê sî;
- Tiān-khì koan-liân lī-ēng (tó-thé ha̍p-kim, moh-tah kap hoat-tiān-ki, piàn-ap-khì, tiān-iông-khì, tt.). A-lú-mih tī chia ê lī-ek sī siong-tùi khah sio̍k, koân tó-tiān-sèng, thang chiap-siū ê ki-hâi kiông-tō͘ kiam kē bi̍t-tō͘, kap khòng seⁿ-sian;
- Chē khoán chhù-lāi ke-si, tùi chú-chia̍h ke-si kàu ka-khū. Kē bi̍t-tō͘, gōa-piáu hó-sè, kan-tan chè-chō hêng-thé, kap tòng-kú ê sèng-chit sī a-lú-mih tī chia ê lī-ek;
- Ki-hâi kap chong-pī (chhù-lí chong-pī, kóng-lō͘, ke-si). A-lú-mih tī chia ê lī-ek sī hông seⁿ-sian, bē hoat-hóe (non-pyrophoricity), kiam ki-hâi kiông-tō͘.
- A-lú-mih gîn-kak-á mā ū ēng chō sè-hāng gîn-gia̍h ê thong-hòe, in-ūi chè-chō sêng-pún kē, kiām kim-sio̍k pún-sin kè-ta̍t (bullion value) kē ê sèng-chit.
Hòa-ha̍p-bu̍t
siu-káiChin tōa pō͘-hūn (tāi-iok 90%) ê sng-hòa a-lú-mih (aluminium oxide) sī hông choán chò kim-sio̍k a-lú-mih.[17] In-ūi sǹg chiâⁿ ngē ê châi-liāu (Mohs ngē-tō͘ 9),[22] sng-hòa a-lú-mih tiāⁿ ēng chò géng-châi (abrasive);[23] mā in-ūi hòa-ha̍k-siōng hui-siông ê bô-hoán-èng sèng-chit, chit-ê mih sek-ha̍p ēng tī koân hoán-èng-sèng ê khoan-kéng, chhin-chhiūⁿ ko-ap sodium teng-hóe tang-tiong.[24]
Chham-chiàu
siu-kái- ↑ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
- ↑ Aluminium monoxide
- ↑ Aluminium iodide
- ↑ Lide, D. R. (2000). "Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds" (PDF). CRC Handbook of Chemistry and Physics (81st pán.). CRC Press. ISBN 0849304814.
- ↑ 5.0 5.1 "Aluminum". Los Alamos National Laboratory. 3 March 2013 khòaⁿ--ê.
- ↑ "13 Aluminium". Elements.vanderkrogt.net. 2008-09-12 khòaⁿ--ê.
- ↑ Tâi-oân koàn-sì tha̍k a-lú-mih
- ↑ 8.0 8.1 Harold M. Cobb, pian. (2012). "aluminum". Dictionary of Metals. ASM International. ISBN 978-1-61503-978-4.
- ↑ Vargel, Christian (2004) [French edition published 1999]. Corrosion of Aluminium. Elsevier. ISBN 0-08-044495-4. Goân-pún bāng-ia̍h Pó-chûn tī 21 May 2016.
- ↑ Polmear, I. J. (1995). Light Alloys: Metallurgy of the Light Metals (3 pán.). Butterworth-Heinemann. ISBN 978-0-340-63207-9.
- ↑ Beal, Roy E. (1 January 1999). Engine Coolant Testing : Fourth Volume. ASTM International. p. 90. ISBN 978-0-8031-2610-7. Goân-pún bāng-ia̍h Pó-chûn tī 24 April 2016.
- ↑ Macleod, H. A. (2001). Thin-film optical filters. CRC Press. pp. 158–159. ISBN 0-7503-0688-2.
- ↑ "Reaction of Aluminum with Water to Produce Hydrogen" (PDF). U.S. Department of Energy. 1 January 2008. goân-loē-iông (PDF) tī 14 September 2012 hőng khó͘-pih.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 Brown, T. J.; Idoine, N. E.; Raycraft, E. R.; et al. (2018). World Mineral Production: 2012–2016. British Geological Survey. ISBN 978-0-85272-882-6.
- ↑ Brown, T. J. (2009). World Mineral Production 2003–2007. British Geological Survey.
- ↑ "Top 10 Largest Aluminium Smelters In The World - Gulf Business". Gulf Business (ēng Eng-gí). 2013. 2018-06-25 khòaⁿ--ê.
- ↑ 17.0 17.1 17.2 Hudson, L. Keith; Misra, Chanakya; Perrotta, Anthony J.; et al. (2005). "Aluminum Oxide". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH.
- ↑ "Aluminum". Encyclopædia Britannica. Goân-pún bāng-ia̍h Pó-chûn tī 12 March 2012. 6 March 2012 khòaⁿ--ê.
- ↑ Millberg, L. S. "Aluminum Foil". How Products are Made. Goân-pún bāng-ia̍h Pó-chûn tī 13 July 2007. 11 August 2007 khòaⁿ--ê.
- ↑ Lyle, J. P.; Granger, D. A.; Sanders, R. E. (2005). "Aluminum Alloys". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a01_481.
- ↑ Davis, Joseph R. (1993). Aluminum and Aluminum Alloys (ēng Eng-gí). ASM International. pp. 13–17. ISBN 9780871704962.
- ↑ Lumley, Roger (2010). Fundamentals of Aluminium Metallurgy: Production, Processing and Applications. Elsevier Science. p. 42. ISBN 978-0-85709-025-6.
- ↑ Mortensen, Andreas (2006). Concise Encyclopedia of Composite Materials. Elsevier. p. 281. ISBN 978-0-08-052462-7.
- ↑ The Ceramic Society of Japan (19 October 2012). Advanced Ceramic Technologies & Products. Springer Science & Business Media. p. 541. ISBN 978-4-431-54108-0.
Koan-liân
siu-kái
 | Pún bûn-chiuⁿ sī chi̍t phiⁿ phí-á-kiáⁿ. Lí thang tàu khok-chhiong lâi pang-chō͘ Wikipedia. |